Dr. Altay Atlı, Rusya-Ukrayna savaşının ekonomik tesirlerini ve Türkiye için doğurabileceği sonuçları AA Tahlil için kaleme aldı.
Ukrayna’da devam eden savaş, salgının halihazırda büyük ölçekte kırılganlıklar ve belirsizlikler yarattığı bir devirde bölge ekonomilerini de global ekonomiyi de derin bir biçimde etkiliyor. Mevcut durumda öncelik bir an evvel çatışmaların bitmiş oldurilmesi ve insan kaybının önlenmesi. Lakin savaş bugün sona erse bile ekonomiler üzerinde yarattığı aksilikler uzunca bir süre devam edecek. Bu kurallar altında tüm bölge ülkeleri üzere Türkiye’nin de kendisini salgının ve savaşın değiştirerek bir daha şekillendirdiği bir ekonomik coğrafyada en uygun biçimde konumlandırması gerekiyor.
SAVAŞIN TÜRKİYE İÇİN EKONOMİK TESİRLERİ
Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Türkiye’ye ekonomik tesirlerini değerlendirirken mevzuyu kısa, orta ve uzun vadelerde ele almakta yarar var. Kısa vadede ülkemiz açısından savaşın en değerli tesiri elbet ki ticaret akışları üzerinde yaşanmakta olan aksilikler üzerinden şekilleniyor. Rusya da Ukrayna da Türkiye açısından kıymetli ticaret ortakları. 2021 yılında Rusya ile 5,8 milyar dolarlık ihracat, 29 milyar dolarlık ithalat; Ukrayna ile ise 2,9 milyar dolarlık ihracat, 4,5 milyar dolarlık ithalat hacmi gerçekleştirildi.
Her ne kadar bu iki ülke ile de ticaret açığımız olsa da ikisi de ihracatımız için büyük potansiyel taşıyan ülkeler. Ayrıyeten ticaretimizin ağırlaştığı güç, besin ve tarım eserleri üzere kalemler de bu ülkeleri, ekonomimiz açısından stratejik açıdan değerli pozisyona getiriyor. Savaşın Türkiye iktisadı açısından kısa vadede direkt tesiri bu ticaret akışlarına sekte vurması, ihracatta nispeten bir pazar kaybı durumu oluşurken, ithalatta da maliyetlerin yükselmesi formunda gerçekleşiyor. Savaşın dolaylı tesiri ise global piyasalarda doğal gaz, petrol üzere temel girdilerde süratle artan fiyatlar niçiniyle Türkiye’de de bu maliyetlerin gerek tüketiciye gerekse üreticiye yansıması halinde ortaya çıkıyor.
TİCARETİ ÇEŞİTLENDİRMENİN KIYMETİ
Orta ve uzun vadede ise bölgesel ekonomik coğrafyada oluşacak bir yapısal dönüşüm çerçevesinde düşünmek gerekiyor. Kısa vadede ihracat ve ithalatta kesintiler yaşanır, maliyetler ve fiyatlar artarken, orta ve uzun vadede ise bu akışların daha sağlam ve sürdürülebilir bir biçimde devam ettirilmesi için gereken değişim gereksinimi ön plana çıkıyor.
Bu noktada ise Türkiye açısından iki temel husus var: Birincisi gerek ihracat yapılan pazarların gerekse ithalat yapılan tedarik kaynaklarının çeşitlendirilmesi; tabir yerindeyse tüm yumurtaların tıpkı sepete konulmaması. Güç ithalatında ise Rusya’ya çok bağımlılık Türkiye açısından kırılganlık yaratıyorsa, bu durumda öncelik, bir taraftan öteki hangi ülkelerden ithalat yapılabileceğinin kıymetlendirilmesi gerekiyor.
Öbür taraftan ise -yenilenebilir güç gibi- doğal gaza alternatif güç kaynaklarının ülke içerisinde geliştirilmesine sürat kazandırılarak yalnızca doğal gaz ithalatında tek bir ülkeye bağımlı kalmamak değil, tek bir güç çeşidine de fazla bağımlı kalmamanın sağlanması gerekiyor. Güç net bir örnek olmakla birlikte benzeri bir durum Rusya ve Ukrayna ile ticaretimizde yüklü olan tüm kalemler için düşünülebilir ve düşünülmelidir.
Savaş öncesine kadar Türkiye, Asya ile Avrupa içinde nakliyecilik sınırlarında bir transit noktası fonksiyonunu görüyor ve bu fonksiyonun Çin’in Nesil ve Yol Teşebbüsü ya da Avrupa Birliğinin (AB) bağlattığı Global Geçit üzere hudut ötesi kontakları güçlendirmeye yönelik teşebbüsler üzerinden nasıl daha ileri düzeylere taşınabileceğini tartışıyordu. Yanı başımızdaki savaşla birlikte bu alanda yeni bir durum oluştu. Bunun bir boyutu Asya ile Avrupa içindeki nakliyatla ilgili. Bilhassa Çin’de Avrupa piyasalarına demir yolları üzerinden büyük ölçekli ve yüksek frekanslı nakliyecilik Rusya üzerinden sürat kazanmıştı ve Türkiye de yeni yeni Orta Koridor üzerinden buradan hisse alma uğraşlarını artırıyordu. Mevcut durumda Rusya’nın artık tercih edilmemesi ve ötürüsıyla Orta Koridor ile Türkiye geçişli çizgilere talebin süratli bir biçimde artması öngörülüyor.
TRANSİT ÜLKE OLMANIN ARTISI VE EKSİSİ
Bu birinci bakışta ülkemiz açısından güzel bir gelişme olarak düşünülebilir. Lakin dikkatli olunması gereken noktalar var. Çin’den Avrupa’ya gidecek trenlerin artık Rusya’dan değil Türkiye’den transit geçmelerini ne kadar istiyoruz? Mevzu yalnızca çoğunlukla lisana getirildiği üzere Çin’den Avrupa’ya giden mamüllerin bizim için kıymetli olan bu pazarda ihracat eserlerimize rakip olması değil. Türkiye’nin demir yolu altyapısı ilgili kurumların yeni projelerine ve devam etmekte olan kapasite artırımına karşın hala istenen düzeyde değil. Bu niçinle mesela Çin’den gelen ve Avrupa’ya giden bir ihracat treni mevcut kapasiteyi kullanarak geçiş yaptığında, o kapasiteyi Türkiye’nin kendi üreticisi, mesela rastgele bir kentteki üretim tesisinden en yakındaki limana malını taşımak isteyen bir ihracatçı kullanamıyor ve beklemek zorunda kalıyor. Transit pozisyonumuzu güçlendirmemizin artısı da eksisi de var, güzelce tartmak gerekiyor.
TÜRK LİMANLARI EHEMMİYET KAZANABİLİR
Başka bir husus da Karadeniz’deki deniz ticareti ile ilgili. Savaş niçiniyle oluşan durum Rusya’ya, Ukrayna’ya ve öbür kıyıdaş ülkelere yapılan ihracatımızı olumsuz tarafta etkiliyor. Bu duruma rağmen mesela Dış Ekonomik İlgiler Şurası (DEİK) bünyesindeki Türk-Rus İş Kurulunun Novorossiysk-Samsun ile Novorossiysk-İstanbul içinde “güvenli hatlar” üzerinden Ro-Ro nakliyeciliğin başlatılmasına yönelik çalışmaları üzere teşebbüsler kayda kıymet. Lakin istenen sonuç alınsa bile yaşanan meselelere yalnızca kısmen tahlil getirilebiliyor. Orta ve uzun vadede ise Karadeniz’deki nakliyatın yapısal olarak nasıl şekilleneceği üzerinde çalışmak gerekiyor.
YAPTIRIMLARIN GETİRDİĞİ BELİRSİZLİKLER
Mevzunun en temel ve aslında en çok belirsizlik taşıyan boyutu ise Rusya’ya getirilen yaptırımlar. Türkiye farklı sebeplerden dolayı Rusya’ya karşı yaptırım uygulamıyor ve bu durum aslında Türkiye iktisadı açısından bardağın dolu tarafına bakılabilmesine de imkan tanıyor.
Yaptırımlar niçiniyle Rusya’dan çekilen epey uluslu şirketlerin Türkiye’ye gelmeleri ve Rus firmalarının Türkiye’de yatırımlarını artırmaları bu noktada çoğunlukla üzerinde tartışmalar yapılan hususlar. Lakin yaptırımların bir boyutu daha var. Türkiye, Rusya’ya direkt yaptırım uygulamasa bile Batı’nın uygulamakta olduğu yaptırımlar “ikincil yaptırımlar” düzeyinde, öteki bir deyişle, yalnızca ilgili ülkeleri ve Rusya’yı değil üçüncü ülkeleri de kapsayacak biçimde genişlerse bu durum Türk firmalarını da olumsuz istikamette etkileyecek.
Bunun örnekleri yakın geçmişte hayli sayıda var. Örneğin, İran’a yaptırımlar kaldırıldığında biroldukca Avrupalı güç firması bu ülkeye milyarlarca dolarlık yatırımlar yapmıştı. 2018’de ABD tek taraflı olarak yaptırımlarını geri getirdi ve bu yaptırımların ikincil özellikleri de vardı. ABD idaresi yalnızca kendi firmalarının İran ile iş yapmasını kısıtlamıyor, üçüncü ülkelerden firmaların da İran’la iş yapmaya devam etmeleri durumunda ABD finans piyasalarına -yani Amerikan dolarına- erişimlerinin engelleneceğini tabir ediyordu. Bunu göze alamayacak olan biroldukça Avrupalı firma her ne kadar kendi ülkeleri ya da AB, İran’a yaptırım getirmese bile büyük maddi ziyanlara katlanarak, göze alarak İran’daki yatırımlarını sonlandırmak zorunda kaldı. Türkiye açısından da bu kıymetli bir tehdit oluşturuyor. Rusya ile iş yapmak isteyen Türk firmaları, bunun kararında ABD finans piyasalarına erişimlerini, hatta Batı ülkelerindeki işlerini yitirmek zorunda kalacakları bir durum ile karşı karşıya kalırlarsa nasıl bir tercih yapacaklar?
Ukrayna’da savaş ne yazık ki devam ediyor. Silahların susması açısından Türkiye’nin her iki tarafla da konuşabilme özelliğini koruyan tahminen de tek bölge ülkesi olarak yapacağı arabuluculuk teşebbüsleri bedel taşıyacak. Savaş bitince ise ekonomik yaraların kapanması ve yeni, daha sürdürülebilir bir bölgesel ekonomik coğrafyanın tesis edilmesi kelam konusu olacak. Türkiye için bu alanda da şimdiden çalışmalara başlamak hayati ehemmiyet taşıyor.
KAYNAK: AA
Okumaya devam et...
Ukrayna’da devam eden savaş, salgının halihazırda büyük ölçekte kırılganlıklar ve belirsizlikler yarattığı bir devirde bölge ekonomilerini de global ekonomiyi de derin bir biçimde etkiliyor. Mevcut durumda öncelik bir an evvel çatışmaların bitmiş oldurilmesi ve insan kaybının önlenmesi. Lakin savaş bugün sona erse bile ekonomiler üzerinde yarattığı aksilikler uzunca bir süre devam edecek. Bu kurallar altında tüm bölge ülkeleri üzere Türkiye’nin de kendisini salgının ve savaşın değiştirerek bir daha şekillendirdiği bir ekonomik coğrafyada en uygun biçimde konumlandırması gerekiyor.
SAVAŞIN TÜRKİYE İÇİN EKONOMİK TESİRLERİ
Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Türkiye’ye ekonomik tesirlerini değerlendirirken mevzuyu kısa, orta ve uzun vadelerde ele almakta yarar var. Kısa vadede ülkemiz açısından savaşın en değerli tesiri elbet ki ticaret akışları üzerinde yaşanmakta olan aksilikler üzerinden şekilleniyor. Rusya da Ukrayna da Türkiye açısından kıymetli ticaret ortakları. 2021 yılında Rusya ile 5,8 milyar dolarlık ihracat, 29 milyar dolarlık ithalat; Ukrayna ile ise 2,9 milyar dolarlık ihracat, 4,5 milyar dolarlık ithalat hacmi gerçekleştirildi.
Her ne kadar bu iki ülke ile de ticaret açığımız olsa da ikisi de ihracatımız için büyük potansiyel taşıyan ülkeler. Ayrıyeten ticaretimizin ağırlaştığı güç, besin ve tarım eserleri üzere kalemler de bu ülkeleri, ekonomimiz açısından stratejik açıdan değerli pozisyona getiriyor. Savaşın Türkiye iktisadı açısından kısa vadede direkt tesiri bu ticaret akışlarına sekte vurması, ihracatta nispeten bir pazar kaybı durumu oluşurken, ithalatta da maliyetlerin yükselmesi formunda gerçekleşiyor. Savaşın dolaylı tesiri ise global piyasalarda doğal gaz, petrol üzere temel girdilerde süratle artan fiyatlar niçiniyle Türkiye’de de bu maliyetlerin gerek tüketiciye gerekse üreticiye yansıması halinde ortaya çıkıyor.
TİCARETİ ÇEŞİTLENDİRMENİN KIYMETİ
Orta ve uzun vadede ise bölgesel ekonomik coğrafyada oluşacak bir yapısal dönüşüm çerçevesinde düşünmek gerekiyor. Kısa vadede ihracat ve ithalatta kesintiler yaşanır, maliyetler ve fiyatlar artarken, orta ve uzun vadede ise bu akışların daha sağlam ve sürdürülebilir bir biçimde devam ettirilmesi için gereken değişim gereksinimi ön plana çıkıyor.
Bu noktada ise Türkiye açısından iki temel husus var: Birincisi gerek ihracat yapılan pazarların gerekse ithalat yapılan tedarik kaynaklarının çeşitlendirilmesi; tabir yerindeyse tüm yumurtaların tıpkı sepete konulmaması. Güç ithalatında ise Rusya’ya çok bağımlılık Türkiye açısından kırılganlık yaratıyorsa, bu durumda öncelik, bir taraftan öteki hangi ülkelerden ithalat yapılabileceğinin kıymetlendirilmesi gerekiyor.
Öbür taraftan ise -yenilenebilir güç gibi- doğal gaza alternatif güç kaynaklarının ülke içerisinde geliştirilmesine sürat kazandırılarak yalnızca doğal gaz ithalatında tek bir ülkeye bağımlı kalmamak değil, tek bir güç çeşidine de fazla bağımlı kalmamanın sağlanması gerekiyor. Güç net bir örnek olmakla birlikte benzeri bir durum Rusya ve Ukrayna ile ticaretimizde yüklü olan tüm kalemler için düşünülebilir ve düşünülmelidir.
Savaş öncesine kadar Türkiye, Asya ile Avrupa içinde nakliyecilik sınırlarında bir transit noktası fonksiyonunu görüyor ve bu fonksiyonun Çin’in Nesil ve Yol Teşebbüsü ya da Avrupa Birliğinin (AB) bağlattığı Global Geçit üzere hudut ötesi kontakları güçlendirmeye yönelik teşebbüsler üzerinden nasıl daha ileri düzeylere taşınabileceğini tartışıyordu. Yanı başımızdaki savaşla birlikte bu alanda yeni bir durum oluştu. Bunun bir boyutu Asya ile Avrupa içindeki nakliyatla ilgili. Bilhassa Çin’de Avrupa piyasalarına demir yolları üzerinden büyük ölçekli ve yüksek frekanslı nakliyecilik Rusya üzerinden sürat kazanmıştı ve Türkiye de yeni yeni Orta Koridor üzerinden buradan hisse alma uğraşlarını artırıyordu. Mevcut durumda Rusya’nın artık tercih edilmemesi ve ötürüsıyla Orta Koridor ile Türkiye geçişli çizgilere talebin süratli bir biçimde artması öngörülüyor.
TRANSİT ÜLKE OLMANIN ARTISI VE EKSİSİ
Bu birinci bakışta ülkemiz açısından güzel bir gelişme olarak düşünülebilir. Lakin dikkatli olunması gereken noktalar var. Çin’den Avrupa’ya gidecek trenlerin artık Rusya’dan değil Türkiye’den transit geçmelerini ne kadar istiyoruz? Mevzu yalnızca çoğunlukla lisana getirildiği üzere Çin’den Avrupa’ya giden mamüllerin bizim için kıymetli olan bu pazarda ihracat eserlerimize rakip olması değil. Türkiye’nin demir yolu altyapısı ilgili kurumların yeni projelerine ve devam etmekte olan kapasite artırımına karşın hala istenen düzeyde değil. Bu niçinle mesela Çin’den gelen ve Avrupa’ya giden bir ihracat treni mevcut kapasiteyi kullanarak geçiş yaptığında, o kapasiteyi Türkiye’nin kendi üreticisi, mesela rastgele bir kentteki üretim tesisinden en yakındaki limana malını taşımak isteyen bir ihracatçı kullanamıyor ve beklemek zorunda kalıyor. Transit pozisyonumuzu güçlendirmemizin artısı da eksisi de var, güzelce tartmak gerekiyor.
TÜRK LİMANLARI EHEMMİYET KAZANABİLİR
Başka bir husus da Karadeniz’deki deniz ticareti ile ilgili. Savaş niçiniyle oluşan durum Rusya’ya, Ukrayna’ya ve öbür kıyıdaş ülkelere yapılan ihracatımızı olumsuz tarafta etkiliyor. Bu duruma rağmen mesela Dış Ekonomik İlgiler Şurası (DEİK) bünyesindeki Türk-Rus İş Kurulunun Novorossiysk-Samsun ile Novorossiysk-İstanbul içinde “güvenli hatlar” üzerinden Ro-Ro nakliyeciliğin başlatılmasına yönelik çalışmaları üzere teşebbüsler kayda kıymet. Lakin istenen sonuç alınsa bile yaşanan meselelere yalnızca kısmen tahlil getirilebiliyor. Orta ve uzun vadede ise Karadeniz’deki nakliyatın yapısal olarak nasıl şekilleneceği üzerinde çalışmak gerekiyor.
YAPTIRIMLARIN GETİRDİĞİ BELİRSİZLİKLER
Mevzunun en temel ve aslında en çok belirsizlik taşıyan boyutu ise Rusya’ya getirilen yaptırımlar. Türkiye farklı sebeplerden dolayı Rusya’ya karşı yaptırım uygulamıyor ve bu durum aslında Türkiye iktisadı açısından bardağın dolu tarafına bakılabilmesine de imkan tanıyor.
Yaptırımlar niçiniyle Rusya’dan çekilen epey uluslu şirketlerin Türkiye’ye gelmeleri ve Rus firmalarının Türkiye’de yatırımlarını artırmaları bu noktada çoğunlukla üzerinde tartışmalar yapılan hususlar. Lakin yaptırımların bir boyutu daha var. Türkiye, Rusya’ya direkt yaptırım uygulamasa bile Batı’nın uygulamakta olduğu yaptırımlar “ikincil yaptırımlar” düzeyinde, öteki bir deyişle, yalnızca ilgili ülkeleri ve Rusya’yı değil üçüncü ülkeleri de kapsayacak biçimde genişlerse bu durum Türk firmalarını da olumsuz istikamette etkileyecek.
Bunun örnekleri yakın geçmişte hayli sayıda var. Örneğin, İran’a yaptırımlar kaldırıldığında biroldukca Avrupalı güç firması bu ülkeye milyarlarca dolarlık yatırımlar yapmıştı. 2018’de ABD tek taraflı olarak yaptırımlarını geri getirdi ve bu yaptırımların ikincil özellikleri de vardı. ABD idaresi yalnızca kendi firmalarının İran ile iş yapmasını kısıtlamıyor, üçüncü ülkelerden firmaların da İran’la iş yapmaya devam etmeleri durumunda ABD finans piyasalarına -yani Amerikan dolarına- erişimlerinin engelleneceğini tabir ediyordu. Bunu göze alamayacak olan biroldukça Avrupalı firma her ne kadar kendi ülkeleri ya da AB, İran’a yaptırım getirmese bile büyük maddi ziyanlara katlanarak, göze alarak İran’daki yatırımlarını sonlandırmak zorunda kaldı. Türkiye açısından da bu kıymetli bir tehdit oluşturuyor. Rusya ile iş yapmak isteyen Türk firmaları, bunun kararında ABD finans piyasalarına erişimlerini, hatta Batı ülkelerindeki işlerini yitirmek zorunda kalacakları bir durum ile karşı karşıya kalırlarsa nasıl bir tercih yapacaklar?
Ukrayna’da savaş ne yazık ki devam ediyor. Silahların susması açısından Türkiye’nin her iki tarafla da konuşabilme özelliğini koruyan tahminen de tek bölge ülkesi olarak yapacağı arabuluculuk teşebbüsleri bedel taşıyacak. Savaş bitince ise ekonomik yaraların kapanması ve yeni, daha sürdürülebilir bir bölgesel ekonomik coğrafyanın tesis edilmesi kelam konusu olacak. Türkiye için bu alanda da şimdiden çalışmalara başlamak hayati ehemmiyet taşıyor.
KAYNAK: AA
Okumaya devam et...