Birgün müellifi Aziz Çelik, iktidarın toplumsal konut atağını değerlendirdiği yazısında, geçmişle bugünü karşılaştırdı. İşçilerin kıdem tazminatı ile konut alabildikleri günlerden bir konut için bir ömür çalışılması gereken günlere gelindiğini belirten Çelik, konut sahipleri ortasında düşük gelirlilerin oranlarının da giderek azaldığına dikkat çekti. Konut sahibi olamayan dar gelirlilerin kiralar karşısında da ezildiğini tabir eden Çelik, emeklilerin ise konut almaya ömürlerinin yetmeyeceğini yazdı.
Aziz Çelik’in “Bir konut için bir ömür mü!” başlıklı yazısının ilgili kısmı şöyleki:
“Gelir bölüşümü bozuldukça emek gelirleri düştükçe barınma sorunu epeyce daha çarpıcı hale geliyor. Bugün konut fiyatları ile emek gelirleri içindeki makasın nasıl süratle açıldığını anlatmaya çalışacağım. Asıl sıkıntı emek gelirlerinin alım gücünün düşmesi. Merkez Bankası bilgilerine bakılırsa Temmuz 2021’den Temmuz 2022’ye, bir yılda konut fiyatları Türkiye çapında yüzde 173, İstanbul’da ise yüzde 200 artmış. Ne döviz fiyatları ne taban fiyat artışı ne öteki bir kalemde bu kadar artış olmadı.
Merkez Bankası konut fiyat endekslerinin elde edilebildiği 2010 yılından bu yana (toplam 13 yıl) konut fiyatları ile emek gelirleri içindeki makas açıldı, adeta uçurum kelam konusu. 2010-2022 içinde yıllık ortalama konut fiyatları Türkiye çapında yaklaşık 10,5 katına çıkarken, İstanbul’da yaklaşık 12 katına çıktı (Grafik). Bunun manası 13 yıl evvel 200 bin TL olan bir konutun 2022’de 2 milyon 100 bin liraya, İstanbul’da ise 2 milyon 400 bin liraya çıkmasıdır. (Kuşkusuz konut meblağları yaklaşıktır. Semte, yaşa ve büyüklüğe nazaran değişmektedir.) Tıpkı periyotta emek gelirlerinin artışına baktığımızda konut fiyatlarının epeyce altında artışlar kelam konusu.
Asgari fiyat emek gelirleri içinde başkalarına bakılırsa en çok artan gelir kümesi. Ortalama yıllık net minimum fiyat 13 yılda 8,3 katına yani 100’den 830’a çıkmış. Lakin en yüksek artış oranına sahip taban fiyat bile konut meblağlarının epey gerisinde kalmış. Minimum fiyatla konut almak 2010’da da epey zordu. Günümüzde daha epeyce daha zorlaştı. İstanbul’da ise zorun da zoru. Üstteki daire meblağlarından (2010: 200 bin TL) hareket edecek olursak Türkiye genelinde bir minimum ücretlinin ortalama bir konut için çalışması gereken mühlet 340 aydan 430 aya, İstanbul’da ise 340 aydan 492 aya çıktı. Şöyle söyleyelim İstanbul’da bir minimum fiyatlı 2,4 milyon bedelinde bir mesken için yemeden içmeden tamı tamına 41 yıl çalışmak zorunda. Minimum fiyatla mesken almak bu biçimde bir şey Bakan Bey!
İşçiler için geçmişte konut sahibi olmanın en kıymetli yollarından biri emekçi yapı kooperatifleriydi. Personeller, sendikalar İstanbul’un (Koşuyolu, Acıbadem, Levent, Merter, Kartal) merkezi semtlerinde personel yapı kooperatifleri yoluyla emekçilere konutlar inşa ettiler. Bunların bir kısmı hala durur. Geçmişte emekçilerin konut sahibi olmasının bir öteki yolu ise kıdem tazminatı idi.
KIDEM TAZMİNATI MESKENİN YÜZDE 15’İNİ ALABİLİYOR
Özellikle sendikalı personeller için kıdem tazminatı büyük bir teminattı. 1970 ve 1980’li senelerda kıdem tazminatı ile rahatlıkla bir mesken alınabilirdi. ÇAYKUR’dan 1985’te emekli olan babam kıdem tazminatıyla İstanbul’da konut alabilmişti. 1980’lerin başlarında kıdem tazminatı tavanı taban fiyatın 7,5 katı ile sonluydu. Başka bir tabirle personeller taban fiyatın 7,5 katı kadar kıdem tazminatı alabiliyordu. Çalışanların fiyatları bu tavana erişebiliyordu yahut gün olarak daha yüksek gün sayısından kıdem tazminatı alabiliyorlardı. Şayet 12 Eylül’deki kıdem tazminatı korunsaydı şu anda tavan ölçüsü 50,5 bin lira olurdu. Temmuz 2022 itibariyle kıdem tazminatı tavanı ise 15,4 bin liraya yükseldi. Kıdem tazminatıyla artık niye konut alınamadığı sanırım anlaşılmıştır.
2010-2022 içinde kıdem tazminatı tavanı yalnızca 5,3 kat arttı. Konut fiyatları ise 10 ile 12 kat arttı. Bir öbür sözle kıdem tazminatının konut meblağları karşısındaki gücü yarıya yakın düştü. Tavandan kıdem tazminatı alan ve 25 yıllık kıdemi bir emekçinin kıdem tazminatı 2010 yılında bir ortalama bir konut fiyatının yüzde 31’i iken, bu oran 2022 yılında Türkiye ortalamasında yüzde 16’ya, İstanbul’da ise mesken fiyatının yüzde 14’üne geriledi. Özetlersek 12 Eylül öncesinde kıdem tazminatıyla ortalama bir konut alabilen bir personel 2010’da meskenin yalnızca yüzde 31’ini, 2022’de ise yalnızca yüzde 14 yahut 16’sını alabilir hale geldi. Kıdem tazminatı ile konut almak artık hayal.
Sosyal konutlardan emeklilere de kota ayrılmış. Pekala emekli aylıkları ve memur maaşlarının konut fiyatları karşısında durumu ne? 2010-2022 ortası 13 yılda ortalama memur emekli aylığı 6,1 kat, personel emekli aylığı ise 5,9 kat artmış. Konut meblağları ise Türkiye çapında 10,3, İstanbul’da 12 kat artmış. Emekçi emeklisi 200 bin liralık bir konutu 256 ayda (22 yıl) satın alabilirken, 2022’de 452 ayda (38 yıl) satın alabilir duruma düşmüş. Emekli aylığı ile mesken almak bir yana emekli aylıklarının alım gücündeki düşüş çok çarpıcı. Emeklinin konut almaya ömrü yetmez.
Son olarak memur maaşlarının konut fiyatları karşısındaki durumuna bakalım. Ortalama memur maaşı (öğretmen 4/1) 2010-2022 içinde 6 kat artmış. bu biçimdece İstanbul’da yaşayan bir öğretmen 2010 yılında 200 bin lira bedelindeki bir konut için 113 ay çalışmak zorundayken, 2022 yılında 230 ay çalışmak zorunda. Bu müddetlerin yeni ve daha düşük maaş alan memurlarda daha da yükseleceği açık.
SOSYAL KONUT, KOOPERATİF VE BÖLÜŞÜM
Görüldüğü üzere emek geliri ile konut sahibi olmak giderek zorlaştı ve hatta düşük gelirliler için imkansız hale geldi. bir hayli işçi bir ömür çalışsa da bir mesken almaya yetecek kadar gelir elde edemiyor. Taban ücretlinin ömrü konut almaya yetmiyor. Konut sahipliği geçmişte de zordu fakat 12 Eylül daha sonrasında emek gelirlerinin alım gücünün düşmesi kararında işçilerin konut sahipliği daha da zorlaştı. Gelir bölüşümünün daha da berbatlaşması kararı konut sahipliğinde de bir asimetri oluştu. İşçilerin konut sahibi olması zorlaştığı için işçilerde konut sahipliği azalmaya başladı. Öte yandan gelir eşitsizliğinin artması kararı epeyce küçük bir küme dudak uçuklatan fiyatlara lüks konutlara sahip olmaya başladı.
Bütün inşaat teşviklerine karşın, inşaat ile onca övünülmesine karşın AKP periyodunda de işçilerin konut sahipliği oranı düştü ve konut sahibi olması zorlaştı. İşçiler geçmişe nazaran konuta bütçelerinden epeyce daha büyük hisse ayırmak zorunda ve konut için epey daha uzun müddet çalışmak zorunda. Bu yüzden kamunun herkese yetecek ucuz toplumsal konut üretmesi, işçilerin yapı kooperatiflerinin canlandırılması ve işçilerin konut masraflarını karşılayacak seviyede bir gelire sahip olması temel sıkıntıdır. özetlemek gerekirsesı konut problemi de bir bölüşüm problemidir, sınıfsal bir meseledir. Bir konut için, barınmak için bir ömür harcamak olacak iş değil.” (YAZININ TAMAMI)
Okumaya devam et...
Aziz Çelik’in “Bir konut için bir ömür mü!” başlıklı yazısının ilgili kısmı şöyleki:
“Gelir bölüşümü bozuldukça emek gelirleri düştükçe barınma sorunu epeyce daha çarpıcı hale geliyor. Bugün konut fiyatları ile emek gelirleri içindeki makasın nasıl süratle açıldığını anlatmaya çalışacağım. Asıl sıkıntı emek gelirlerinin alım gücünün düşmesi. Merkez Bankası bilgilerine bakılırsa Temmuz 2021’den Temmuz 2022’ye, bir yılda konut fiyatları Türkiye çapında yüzde 173, İstanbul’da ise yüzde 200 artmış. Ne döviz fiyatları ne taban fiyat artışı ne öteki bir kalemde bu kadar artış olmadı.
Merkez Bankası konut fiyat endekslerinin elde edilebildiği 2010 yılından bu yana (toplam 13 yıl) konut fiyatları ile emek gelirleri içindeki makas açıldı, adeta uçurum kelam konusu. 2010-2022 içinde yıllık ortalama konut fiyatları Türkiye çapında yaklaşık 10,5 katına çıkarken, İstanbul’da yaklaşık 12 katına çıktı (Grafik). Bunun manası 13 yıl evvel 200 bin TL olan bir konutun 2022’de 2 milyon 100 bin liraya, İstanbul’da ise 2 milyon 400 bin liraya çıkmasıdır. (Kuşkusuz konut meblağları yaklaşıktır. Semte, yaşa ve büyüklüğe nazaran değişmektedir.) Tıpkı periyotta emek gelirlerinin artışına baktığımızda konut fiyatlarının epeyce altında artışlar kelam konusu.
Asgari fiyat emek gelirleri içinde başkalarına bakılırsa en çok artan gelir kümesi. Ortalama yıllık net minimum fiyat 13 yılda 8,3 katına yani 100’den 830’a çıkmış. Lakin en yüksek artış oranına sahip taban fiyat bile konut meblağlarının epey gerisinde kalmış. Minimum fiyatla konut almak 2010’da da epey zordu. Günümüzde daha epeyce daha zorlaştı. İstanbul’da ise zorun da zoru. Üstteki daire meblağlarından (2010: 200 bin TL) hareket edecek olursak Türkiye genelinde bir minimum ücretlinin ortalama bir konut için çalışması gereken mühlet 340 aydan 430 aya, İstanbul’da ise 340 aydan 492 aya çıktı. Şöyle söyleyelim İstanbul’da bir minimum fiyatlı 2,4 milyon bedelinde bir mesken için yemeden içmeden tamı tamına 41 yıl çalışmak zorunda. Minimum fiyatla mesken almak bu biçimde bir şey Bakan Bey!
İşçiler için geçmişte konut sahibi olmanın en kıymetli yollarından biri emekçi yapı kooperatifleriydi. Personeller, sendikalar İstanbul’un (Koşuyolu, Acıbadem, Levent, Merter, Kartal) merkezi semtlerinde personel yapı kooperatifleri yoluyla emekçilere konutlar inşa ettiler. Bunların bir kısmı hala durur. Geçmişte emekçilerin konut sahibi olmasının bir öteki yolu ise kıdem tazminatı idi.
KIDEM TAZMİNATI MESKENİN YÜZDE 15’İNİ ALABİLİYOR
Özellikle sendikalı personeller için kıdem tazminatı büyük bir teminattı. 1970 ve 1980’li senelerda kıdem tazminatı ile rahatlıkla bir mesken alınabilirdi. ÇAYKUR’dan 1985’te emekli olan babam kıdem tazminatıyla İstanbul’da konut alabilmişti. 1980’lerin başlarında kıdem tazminatı tavanı taban fiyatın 7,5 katı ile sonluydu. Başka bir tabirle personeller taban fiyatın 7,5 katı kadar kıdem tazminatı alabiliyordu. Çalışanların fiyatları bu tavana erişebiliyordu yahut gün olarak daha yüksek gün sayısından kıdem tazminatı alabiliyorlardı. Şayet 12 Eylül’deki kıdem tazminatı korunsaydı şu anda tavan ölçüsü 50,5 bin lira olurdu. Temmuz 2022 itibariyle kıdem tazminatı tavanı ise 15,4 bin liraya yükseldi. Kıdem tazminatıyla artık niye konut alınamadığı sanırım anlaşılmıştır.
2010-2022 içinde kıdem tazminatı tavanı yalnızca 5,3 kat arttı. Konut fiyatları ise 10 ile 12 kat arttı. Bir öbür sözle kıdem tazminatının konut meblağları karşısındaki gücü yarıya yakın düştü. Tavandan kıdem tazminatı alan ve 25 yıllık kıdemi bir emekçinin kıdem tazminatı 2010 yılında bir ortalama bir konut fiyatının yüzde 31’i iken, bu oran 2022 yılında Türkiye ortalamasında yüzde 16’ya, İstanbul’da ise mesken fiyatının yüzde 14’üne geriledi. Özetlersek 12 Eylül öncesinde kıdem tazminatıyla ortalama bir konut alabilen bir personel 2010’da meskenin yalnızca yüzde 31’ini, 2022’de ise yalnızca yüzde 14 yahut 16’sını alabilir hale geldi. Kıdem tazminatı ile konut almak artık hayal.
Sosyal konutlardan emeklilere de kota ayrılmış. Pekala emekli aylıkları ve memur maaşlarının konut fiyatları karşısında durumu ne? 2010-2022 ortası 13 yılda ortalama memur emekli aylığı 6,1 kat, personel emekli aylığı ise 5,9 kat artmış. Konut meblağları ise Türkiye çapında 10,3, İstanbul’da 12 kat artmış. Emekçi emeklisi 200 bin liralık bir konutu 256 ayda (22 yıl) satın alabilirken, 2022’de 452 ayda (38 yıl) satın alabilir duruma düşmüş. Emekli aylığı ile mesken almak bir yana emekli aylıklarının alım gücündeki düşüş çok çarpıcı. Emeklinin konut almaya ömrü yetmez.
Son olarak memur maaşlarının konut fiyatları karşısındaki durumuna bakalım. Ortalama memur maaşı (öğretmen 4/1) 2010-2022 içinde 6 kat artmış. bu biçimdece İstanbul’da yaşayan bir öğretmen 2010 yılında 200 bin lira bedelindeki bir konut için 113 ay çalışmak zorundayken, 2022 yılında 230 ay çalışmak zorunda. Bu müddetlerin yeni ve daha düşük maaş alan memurlarda daha da yükseleceği açık.
SOSYAL KONUT, KOOPERATİF VE BÖLÜŞÜM
Görüldüğü üzere emek geliri ile konut sahibi olmak giderek zorlaştı ve hatta düşük gelirliler için imkansız hale geldi. bir hayli işçi bir ömür çalışsa da bir mesken almaya yetecek kadar gelir elde edemiyor. Taban ücretlinin ömrü konut almaya yetmiyor. Konut sahipliği geçmişte de zordu fakat 12 Eylül daha sonrasında emek gelirlerinin alım gücünün düşmesi kararında işçilerin konut sahipliği daha da zorlaştı. Gelir bölüşümünün daha da berbatlaşması kararı konut sahipliğinde de bir asimetri oluştu. İşçilerin konut sahibi olması zorlaştığı için işçilerde konut sahipliği azalmaya başladı. Öte yandan gelir eşitsizliğinin artması kararı epeyce küçük bir küme dudak uçuklatan fiyatlara lüks konutlara sahip olmaya başladı.
Bütün inşaat teşviklerine karşın, inşaat ile onca övünülmesine karşın AKP periyodunda de işçilerin konut sahipliği oranı düştü ve konut sahibi olması zorlaştı. İşçiler geçmişe nazaran konuta bütçelerinden epeyce daha büyük hisse ayırmak zorunda ve konut için epey daha uzun müddet çalışmak zorunda. Bu yüzden kamunun herkese yetecek ucuz toplumsal konut üretmesi, işçilerin yapı kooperatiflerinin canlandırılması ve işçilerin konut masraflarını karşılayacak seviyede bir gelire sahip olması temel sıkıntıdır. özetlemek gerekirsesı konut problemi de bir bölüşüm problemidir, sınıfsal bir meseledir. Bir konut için, barınmak için bir ömür harcamak olacak iş değil.” (YAZININ TAMAMI)
Okumaya devam et...