Türkiye yatırım, üretim, istihdam ve ihracat odaklı büyüme stratejisiyle iktisatta değerli bir makas değişikliği gerçekleştirdi. Pandemide pek hayli ekonomik küçülme gösterirken Türkiye dünyadan ayrışarak müspet büyümeyi sürdürdü. Lakin bu süreçte iç piyasada artan dolar kuru ve yükselen enflasyon iktisadın ana gündem hususunu oluşturdu.
Pekala yeni ekonomik model ve ihracat sayıları ne tabir ediyor? Ekonomilerde olağanlaşma ne vakit gerçekleşecek? Haber7’nin sorularını yanıtlayan Ekonomist İbrahim Derici, güçten ihracata, yeni ekonomik modelden yüksek fiyatlara tahlil teklifleriyle ilgili fazlaca değerli açıklamalarda bulundu.
İşte Ekonomist İbrahim Derici’nin o açıklamaları;
-Ekonomideki yeni yol haritasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
TÜRKİYE KRİZDEN DAHA AZ ETKİLENDİ
“Mevcut iktidar 19 yıldır iktidarda. 19 yıl boyunca kademe kademe yapılması gereken altyapı yatırımlarını yaptı. Ülkedeki ulaşım, sanayi, haberleşme üzere yapılması gereken tüm yatırımları yaptı. Yatırımlarının toplamının neredeyse 4 trilyon dolarlık olduğu söyleniyor. 19 yıl boyunca da bu ülke bu yatırımlar ile ve istikrarlı iktisat siyasetleriyle daima büyüyen bir Türkiye ile karşılaştık. Yalnızca 2009 krizinde bir küçülme yaşadık. Dünyadaki gidişattan olumlu ayrışarak daima büyüyen bir ülke ile karşılaştık. Nihayetinde 2020 Mart ayında Türkiye’de pandemi başladı ve hala hem Dünyayı hem Türkiye’yi etkilemeye devam ediyor. Kovid-19 devrinde ülkeyi yönetmek, üretimi durdurmamak hayli değerliydi. Mevcut iktidar üretimin aksamaması için elinden geleni yaptı. Bunun kararında da Dünyada hissedilen güç, lojistik krizleri Türkiye’nin pandemiyi yeterli yönetmesi sebebiyle yaşanmadı. “
-İhracat sayılarında peş peşe gelen rekorların derinliklerinde neler zımnî?
“ARTIK YALNIZCA TARIM İHRACATI YAPAN BİR ÜLKE DEĞİLİZ”
“Bu yalnızca bir yılın özeti değil. Son senelerda ihracat sistemli olarak arttı. Bizim ihracatımız gerek eser çeşitliliği gerek ise pazar çeşitliliği açısından sağlıklı artıyor. Daima düz bir grafik formunda artış gösteriyor. İhracatımızın kalemlerine baktığımızda araba, dokuma, madencilik, demir-çelik üzere bölümler ön planda. Biz artık katma bedeli yüksek eserler de ihraç edebiliyoruz. örneğin geçtiğimiz 2021 yılı içerisinde taşınabilir oyun ihracatımız 1 Milyar dolar, Savunma Sanayii ihracatımız 3,6 Milyar dolar. İktisatta mukayeseli üstünlükler teorisi vardır. Her ülkenin kendine göre daha üstün olduğu kalemler var.
Türkiye o denli bir noktada ki tarımda, turizmde, sıhhatte, endüstride, savunma endüstrisinde hayli önemli bir ivme yaşadı. Türkiye’nin ithalat ve ihracatında yüzde 50 oranında Avrupa var. Bu yeterli bir şey. Zira Avrupa’dan gelmiş biroldukca firma var. Hem biz Avrupa pazarlarını kaybetmedik hem Afrika pazarlarını geliştirmek için elimizden geleni yapıyoruz. Bu yıl Afrika’ya 25 Milyar doların üzerinde ihracat yaparak rekor kırdık. örneğin bu yıl Amerika pazarına da demir-çelik ihracatımız ile rekor kırdık. Eskisi üzere yalnızca tarım eserleri ihracatı yapan bir ülke değiliz. Ancak kâfi değil. İhraç kalemlerimiz içerisinde katma bedeli yüksek eserleri daha da arttırmamız gerekiyor. İhracatımız ithalata dayalı diyorlar. Aslında söylendiği üzere değil. Kimi kesimlerde 100 dolarlık ihracat yapıyorsak 40-45 doları ithalata dayalıdır.”
-İhracat sayılarındaki pazar çeşitliliği konusunda ne düşünüyorsunuz?
“ARTIK TÜRKİYE’YE MUHTAÇLAR”
Ekonomiyi siyasetten farklı düşünemeyiz. Lakin Türkiye eski Türkiye değil. Batıya olan bağımlılığını hayli önemli biçimde kırmış bir ülke. İMF borcunun tamamını ödemiş bir ülke. Aslında Türkiye’ye muhtaçlar. İtalya ile bizim bir krizimiz çıktı bunun için biroldukca ülke ortaya girdi. 2018 yılında Rahip Brunson krizini yaşadık. O devir Amerikan Lideri Trump açıktan ben iktisatla sizinle uğraşacağım dedi ve yaptı. Rahip Brunson krizinde bile Almanya başta olmak üzere Avrupa, Türkiye’nin Amerika ile ortasını bulmak için hayli çalıştılar. O denli bir çekişmenin Avrupa’ya da ziyan vereceğini düşünüyorlar. Türkiye batılılar için hem üretim açısından kıymetli bir merkez hem lojistik açısından kıymetli bir merkez birebir vakitte kendileri için pazar olması açısından kıymetli bir merkez.
-Ekonomilerde olağanlaşmayı ne vakit gözlemleyebiliriz?
ENFLASYONUN TAHLİLİ ÜRETİMİ ARTIRMAK
Amerika ve Avrupa’daki enflasyonla ilgili bunun süreksiz bir durum olmadığı ve birkaç yıl süreceği ile alakalı açıklamalar var. Bunun için de şahin telaffuzları, faiz artırımına gidecekleri tarafında önemli telaffuzlar var. FED bu yıl 3 yahut 4 kere faiz artırımına sarfiyat ise doları yükseltebilir. Fakat enflasyon ile uğraşta enflasyonun çeşitleri var. Talep enflasyonu, arz enflasyonu yahut maliyet enflasyonu. En önemli bunlar var. Talep enflasyonunda talep arzdan fazlacasa ister istemez fiyatlar artar. bu biçimde durumlarda sizin faiz politikalarınız talebi baskılayıcı siyasetlerdir. Hatta buna biz para siyaseti deriz. Para siyasetinde faizleri arttırırsınız, talebi baskılarsınız, talep ve arzı istikrar noktasında buluşturmaya çalışırsınız.
Dünya şu an talep enflasyonu ile değil maliyet enflasyonu ile gayret ediyor. Maliyet enflasyonu ile uğraşta yapılacak tek şey var; üretimi arttırmak. Bir taraftan global ısınma da dünyaya kıtlık getiriyor. Bizim ülkemizde bu yıl buğday üretimi 20 Milyon tondan 14 Milyon tona düştü. Arpa üretimi de yüzde 40 düştü. Buğday insan besini açısından en temel besin arpa da hayvan besini açısından en temel besin. Artık un meblağları arttı beraberinde da yem fiyatları arttı diyoruz. Biz bu açığı kapatmak için ithalat yapıyoruz. Bu üzere eserleri arttırmak için istediğiniz kadar uğraşın doğal kuralların uygun gitmesine bağlıdır. Ukrayna-Rusya krizinin de iktisat ile alakalı iki boyutu var. İki ülke de hem buğday hem arpa üretimini en hayli yapan ülkeler. Biz de oradan ithalat yapıyoruz. İkinci boyutta güçte de epeyce önemli üretim yapan ülkeler.
PARADAN PARA KAZAMA PERİYODU BİTTİ
Tarımda biz net ihracatçı bir ülkeyiz. Tarımdaki ihracatımız artı 5 Milyar dolar. Önemli ithalat da yapıyoruz tarımda. Ancak toplam ihracatımız ithalatımızdan 5 Milyar dolar fazla. Tarımda Avrupa’da eser hasılası bakımından birinciyiz. Fransa ile yarışıyorduk iki sene evvelden geçtik. Tarımda problem yaşamamızın niçini girdi maliyetlerimizin yükselmesi. Bir tarafta pazarlama meselelerimiz var, üretici mutlu değil, yurt ortasındaki tüketici de şad değil. O yüzden iktidarın süratlice birtakım kararlar alması lazım. İktisat idaresi tek başına yalnızca Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bırakılacak bir mevzu değildir. Tek başına BDDK’ya bırakılacak bir bahis değildir. Tam her insanın inanıp uygulaması gereken bir bahistir. Yeni iktisat siyasetleriyle da paradan para kazanma devri bitti. Yatırım artsın, üretim artsın, ihracat artsın, istihdam artsın biçiminde temel dört nokta üzerine kuruldu. Evet hayli sorunlu bir periyottan geçiyoruz. Lakin bu siyasetler doğrudur. Bu siyasetlere toplumun tüm kısmının inanıp gerisinde durması lazım.
-Politika faizi yüzde 14 lakin bankalarda iki katından fazla faizler isteniyor. Tahlil noktasında neler söylersiniz?
BANKALAR FAİZ FIRSATÇILIĞI YAPIYOR
Kredi faizlerini takip ediyorum ben de. Kredi faizlerini 4-5 kümede inceleyebiliriz. Muhtaçlık kredileri, araba, konut, ticari krediler diye ayırabiliriz. Şu an en yüksek oranlar muhtaçlık kredilerinde var. Lakin gerek MB, gerek Hazine ve Maliye Bakanlığı ve Cumhurbaşkanı bile özel bankaların faizlerini düşürmeleri konusunda önemli ikazlarda bulundu. Maalesef bankalar krizi fırsata dönüştürmeye çalışıyor. Kamu bankaları yüzde 13 düzeylerinde bir büyüme sağlarken özel bankalar yüzde 30 düzeyinde büyümüşler. Yüksek faizlerle piyasaları fonlamalarını fazlaca etik bulmuyorum. Bunların da huyu bu. Kamu bankalarının da yeni finans kaynakları bulması kaide. Yeni yeni paketler açıklanıyor. Bu siyasetlerin gerisine vatandaşlar, şirketler, kurumlar dahil topyekûn ardında durması gerekir. esasen Sayın Cumhurbaşkanımız ismini ‘Ekonomik Kurtuluş Savaşı’ koydu. Sıkıntı bir karar. Uygulamasında problemler çekiyoruz. Badireler çekerken dar gelirliyi de ezdirmeyeceğiz dendi ve maaşlara beklenenin üzerinde artışlar verildi. Bizim de bu siyasete inanıp gerisinde durmamız lazım. Her şey kar ile açıklanmaz. Biz bu tertibi kıracağız. Karadeniz’de gazımızı bulduk, sisteme girmesi epeyce kıymetli. tıpkı vakitte doğalgaz fiyatları da elektrik fiyatları da düşecek.
-Türkiye’nin yenilenebilir güç konusunda attığı adımları nasıl değerlendiriyorsunuz?
YENİLENEBİLİR GÜÇTE FEVKALADE ADIMLAR ATTIK
Türkiye yenilenebilir güç konusunda mucizeler yaratıyor. Rüzgar elektriğinde, hidroelektrik santrallerde, güneş gücünde. Güneş gücünde 15 sene öncesinde sıfırdık. Hiç üretimimiz yoktu. Bizim bu kaynaklardan üretimimiz toplamda yüzde 50’leri buluyor. Bizim elektrik tüketimimiz her yıl bundan evvelki yıla göre 5.8 artıyor. Güç talebi de artıyor. Türkiye büyüyor. Dünyada milletlerin refah seviyesi kişi başına tüketilen elektrik tüketimi ile de ölçülür. 15 yıl evvelki elektrik tüketimi ile artık içinde 4 kat fark var. Bir taraftan nüfusumuz artmış bir taraftan da elektrik gereksinimimiz artmış. Bu bizim ne kadar büyüdüğümüzü de ne kadar refah seviyemizin arttığını da gösteriyor. Son 20 yılda 620 tane baraj yapıldı. Bunlarda 240 tanesi güç üretimi ile ilgili geri kalanı sulama ile ilgili. Bu yatırımlar bir taraftan yapılıyor ıstırapları gidermek için iktidar elinden geleni de yapıyor.
Okumaya devam et...
Pekala yeni ekonomik model ve ihracat sayıları ne tabir ediyor? Ekonomilerde olağanlaşma ne vakit gerçekleşecek? Haber7’nin sorularını yanıtlayan Ekonomist İbrahim Derici, güçten ihracata, yeni ekonomik modelden yüksek fiyatlara tahlil teklifleriyle ilgili fazlaca değerli açıklamalarda bulundu.
İşte Ekonomist İbrahim Derici’nin o açıklamaları;
-Ekonomideki yeni yol haritasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
TÜRKİYE KRİZDEN DAHA AZ ETKİLENDİ
“Mevcut iktidar 19 yıldır iktidarda. 19 yıl boyunca kademe kademe yapılması gereken altyapı yatırımlarını yaptı. Ülkedeki ulaşım, sanayi, haberleşme üzere yapılması gereken tüm yatırımları yaptı. Yatırımlarının toplamının neredeyse 4 trilyon dolarlık olduğu söyleniyor. 19 yıl boyunca da bu ülke bu yatırımlar ile ve istikrarlı iktisat siyasetleriyle daima büyüyen bir Türkiye ile karşılaştık. Yalnızca 2009 krizinde bir küçülme yaşadık. Dünyadaki gidişattan olumlu ayrışarak daima büyüyen bir ülke ile karşılaştık. Nihayetinde 2020 Mart ayında Türkiye’de pandemi başladı ve hala hem Dünyayı hem Türkiye’yi etkilemeye devam ediyor. Kovid-19 devrinde ülkeyi yönetmek, üretimi durdurmamak hayli değerliydi. Mevcut iktidar üretimin aksamaması için elinden geleni yaptı. Bunun kararında da Dünyada hissedilen güç, lojistik krizleri Türkiye’nin pandemiyi yeterli yönetmesi sebebiyle yaşanmadı. “
-İhracat sayılarında peş peşe gelen rekorların derinliklerinde neler zımnî?
“ARTIK YALNIZCA TARIM İHRACATI YAPAN BİR ÜLKE DEĞİLİZ”
“Bu yalnızca bir yılın özeti değil. Son senelerda ihracat sistemli olarak arttı. Bizim ihracatımız gerek eser çeşitliliği gerek ise pazar çeşitliliği açısından sağlıklı artıyor. Daima düz bir grafik formunda artış gösteriyor. İhracatımızın kalemlerine baktığımızda araba, dokuma, madencilik, demir-çelik üzere bölümler ön planda. Biz artık katma bedeli yüksek eserler de ihraç edebiliyoruz. örneğin geçtiğimiz 2021 yılı içerisinde taşınabilir oyun ihracatımız 1 Milyar dolar, Savunma Sanayii ihracatımız 3,6 Milyar dolar. İktisatta mukayeseli üstünlükler teorisi vardır. Her ülkenin kendine göre daha üstün olduğu kalemler var.
Türkiye o denli bir noktada ki tarımda, turizmde, sıhhatte, endüstride, savunma endüstrisinde hayli önemli bir ivme yaşadı. Türkiye’nin ithalat ve ihracatında yüzde 50 oranında Avrupa var. Bu yeterli bir şey. Zira Avrupa’dan gelmiş biroldukca firma var. Hem biz Avrupa pazarlarını kaybetmedik hem Afrika pazarlarını geliştirmek için elimizden geleni yapıyoruz. Bu yıl Afrika’ya 25 Milyar doların üzerinde ihracat yaparak rekor kırdık. örneğin bu yıl Amerika pazarına da demir-çelik ihracatımız ile rekor kırdık. Eskisi üzere yalnızca tarım eserleri ihracatı yapan bir ülke değiliz. Ancak kâfi değil. İhraç kalemlerimiz içerisinde katma bedeli yüksek eserleri daha da arttırmamız gerekiyor. İhracatımız ithalata dayalı diyorlar. Aslında söylendiği üzere değil. Kimi kesimlerde 100 dolarlık ihracat yapıyorsak 40-45 doları ithalata dayalıdır.”
-İhracat sayılarındaki pazar çeşitliliği konusunda ne düşünüyorsunuz?
“ARTIK TÜRKİYE’YE MUHTAÇLAR”
Ekonomiyi siyasetten farklı düşünemeyiz. Lakin Türkiye eski Türkiye değil. Batıya olan bağımlılığını hayli önemli biçimde kırmış bir ülke. İMF borcunun tamamını ödemiş bir ülke. Aslında Türkiye’ye muhtaçlar. İtalya ile bizim bir krizimiz çıktı bunun için biroldukca ülke ortaya girdi. 2018 yılında Rahip Brunson krizini yaşadık. O devir Amerikan Lideri Trump açıktan ben iktisatla sizinle uğraşacağım dedi ve yaptı. Rahip Brunson krizinde bile Almanya başta olmak üzere Avrupa, Türkiye’nin Amerika ile ortasını bulmak için hayli çalıştılar. O denli bir çekişmenin Avrupa’ya da ziyan vereceğini düşünüyorlar. Türkiye batılılar için hem üretim açısından kıymetli bir merkez hem lojistik açısından kıymetli bir merkez birebir vakitte kendileri için pazar olması açısından kıymetli bir merkez.
-Ekonomilerde olağanlaşmayı ne vakit gözlemleyebiliriz?
ENFLASYONUN TAHLİLİ ÜRETİMİ ARTIRMAK
Amerika ve Avrupa’daki enflasyonla ilgili bunun süreksiz bir durum olmadığı ve birkaç yıl süreceği ile alakalı açıklamalar var. Bunun için de şahin telaffuzları, faiz artırımına gidecekleri tarafında önemli telaffuzlar var. FED bu yıl 3 yahut 4 kere faiz artırımına sarfiyat ise doları yükseltebilir. Fakat enflasyon ile uğraşta enflasyonun çeşitleri var. Talep enflasyonu, arz enflasyonu yahut maliyet enflasyonu. En önemli bunlar var. Talep enflasyonunda talep arzdan fazlacasa ister istemez fiyatlar artar. bu biçimde durumlarda sizin faiz politikalarınız talebi baskılayıcı siyasetlerdir. Hatta buna biz para siyaseti deriz. Para siyasetinde faizleri arttırırsınız, talebi baskılarsınız, talep ve arzı istikrar noktasında buluşturmaya çalışırsınız.
Dünya şu an talep enflasyonu ile değil maliyet enflasyonu ile gayret ediyor. Maliyet enflasyonu ile uğraşta yapılacak tek şey var; üretimi arttırmak. Bir taraftan global ısınma da dünyaya kıtlık getiriyor. Bizim ülkemizde bu yıl buğday üretimi 20 Milyon tondan 14 Milyon tona düştü. Arpa üretimi de yüzde 40 düştü. Buğday insan besini açısından en temel besin arpa da hayvan besini açısından en temel besin. Artık un meblağları arttı beraberinde da yem fiyatları arttı diyoruz. Biz bu açığı kapatmak için ithalat yapıyoruz. Bu üzere eserleri arttırmak için istediğiniz kadar uğraşın doğal kuralların uygun gitmesine bağlıdır. Ukrayna-Rusya krizinin de iktisat ile alakalı iki boyutu var. İki ülke de hem buğday hem arpa üretimini en hayli yapan ülkeler. Biz de oradan ithalat yapıyoruz. İkinci boyutta güçte de epeyce önemli üretim yapan ülkeler.
PARADAN PARA KAZAMA PERİYODU BİTTİ
Tarımda biz net ihracatçı bir ülkeyiz. Tarımdaki ihracatımız artı 5 Milyar dolar. Önemli ithalat da yapıyoruz tarımda. Ancak toplam ihracatımız ithalatımızdan 5 Milyar dolar fazla. Tarımda Avrupa’da eser hasılası bakımından birinciyiz. Fransa ile yarışıyorduk iki sene evvelden geçtik. Tarımda problem yaşamamızın niçini girdi maliyetlerimizin yükselmesi. Bir tarafta pazarlama meselelerimiz var, üretici mutlu değil, yurt ortasındaki tüketici de şad değil. O yüzden iktidarın süratlice birtakım kararlar alması lazım. İktisat idaresi tek başına yalnızca Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bırakılacak bir mevzu değildir. Tek başına BDDK’ya bırakılacak bir bahis değildir. Tam her insanın inanıp uygulaması gereken bir bahistir. Yeni iktisat siyasetleriyle da paradan para kazanma devri bitti. Yatırım artsın, üretim artsın, ihracat artsın, istihdam artsın biçiminde temel dört nokta üzerine kuruldu. Evet hayli sorunlu bir periyottan geçiyoruz. Lakin bu siyasetler doğrudur. Bu siyasetlere toplumun tüm kısmının inanıp gerisinde durması lazım.
-Politika faizi yüzde 14 lakin bankalarda iki katından fazla faizler isteniyor. Tahlil noktasında neler söylersiniz?
BANKALAR FAİZ FIRSATÇILIĞI YAPIYOR
Kredi faizlerini takip ediyorum ben de. Kredi faizlerini 4-5 kümede inceleyebiliriz. Muhtaçlık kredileri, araba, konut, ticari krediler diye ayırabiliriz. Şu an en yüksek oranlar muhtaçlık kredilerinde var. Lakin gerek MB, gerek Hazine ve Maliye Bakanlığı ve Cumhurbaşkanı bile özel bankaların faizlerini düşürmeleri konusunda önemli ikazlarda bulundu. Maalesef bankalar krizi fırsata dönüştürmeye çalışıyor. Kamu bankaları yüzde 13 düzeylerinde bir büyüme sağlarken özel bankalar yüzde 30 düzeyinde büyümüşler. Yüksek faizlerle piyasaları fonlamalarını fazlaca etik bulmuyorum. Bunların da huyu bu. Kamu bankalarının da yeni finans kaynakları bulması kaide. Yeni yeni paketler açıklanıyor. Bu siyasetlerin gerisine vatandaşlar, şirketler, kurumlar dahil topyekûn ardında durması gerekir. esasen Sayın Cumhurbaşkanımız ismini ‘Ekonomik Kurtuluş Savaşı’ koydu. Sıkıntı bir karar. Uygulamasında problemler çekiyoruz. Badireler çekerken dar gelirliyi de ezdirmeyeceğiz dendi ve maaşlara beklenenin üzerinde artışlar verildi. Bizim de bu siyasete inanıp gerisinde durmamız lazım. Her şey kar ile açıklanmaz. Biz bu tertibi kıracağız. Karadeniz’de gazımızı bulduk, sisteme girmesi epeyce kıymetli. tıpkı vakitte doğalgaz fiyatları da elektrik fiyatları da düşecek.
-Türkiye’nin yenilenebilir güç konusunda attığı adımları nasıl değerlendiriyorsunuz?
YENİLENEBİLİR GÜÇTE FEVKALADE ADIMLAR ATTIK
Türkiye yenilenebilir güç konusunda mucizeler yaratıyor. Rüzgar elektriğinde, hidroelektrik santrallerde, güneş gücünde. Güneş gücünde 15 sene öncesinde sıfırdık. Hiç üretimimiz yoktu. Bizim bu kaynaklardan üretimimiz toplamda yüzde 50’leri buluyor. Bizim elektrik tüketimimiz her yıl bundan evvelki yıla göre 5.8 artıyor. Güç talebi de artıyor. Türkiye büyüyor. Dünyada milletlerin refah seviyesi kişi başına tüketilen elektrik tüketimi ile de ölçülür. 15 yıl evvelki elektrik tüketimi ile artık içinde 4 kat fark var. Bir taraftan nüfusumuz artmış bir taraftan da elektrik gereksinimimiz artmış. Bu bizim ne kadar büyüdüğümüzü de ne kadar refah seviyemizin arttığını da gösteriyor. Son 20 yılda 620 tane baraj yapıldı. Bunlarda 240 tanesi güç üretimi ile ilgili geri kalanı sulama ile ilgili. Bu yatırımlar bir taraftan yapılıyor ıstırapları gidermek için iktidar elinden geleni de yapıyor.
Okumaya devam et...