- Türkiye’nin hem Rusya tıpkı vakitte Ukrayna ile sıkı ekonomik alakaları bulunuyor.
- Rusya, Türkiye’nin en büyük ithalat, 10. ihracat pazarı.
- Rusya güç, tarım, turizm ve inşatta Türkiye için kritik ülke.
- Buğday ithalatında Ukrayna ve Rusya’nın toplam hissesi geçen yıl yüzde 80’i aştı
- Kasım ayında Türkiye’nin toplam doğalgaz ithalatında Rusya’nın hissesi yüzde 32.03 oldu.
- Rusya geçen yıl 4 milyon 656 bin kişi ile Türkiye’ye en çok turist yollayan ülke, Ukrayna 2 milyon 55 bin kişi ile üçüncü sırada
- Toplam turist sayısında Rusların hissesi yüzde 15.7, Ukraynalıların hissesi ise yüzde 8.6.
- 2021 yılında Türk müteahhitlerinin en çok proje üstlendiği ülke 11.2 milyar dolarla Rusya oldu
- Güç fiyatlarındaki artış Türkiye’yi de etkileyecek.
- Savaşın derinleşmesiyle ekonomik tesirler artacak. Merkez Bankası muhtemel senaryolara karşı önden hazırlık yapmalı.
- En epeyce turizmi tesirler. Turizmde alternatif pazarlar için şimdiden harekete geçilmedi
Rusya ile Ukrayna içinde aylardır süren gerginliğin Putin’in harekat buyruğuyla işgal teşebbüsüne dönüşmesi finansal piyasaları kederinden sarstı. Rus ordusunun harekete geçmesiyle birlikte Rusya borsası adeta çöküş yaşarken Rusya’nın dev şirketleri borsada eridi ve Ruble ise sert bir biçimde paha kaybetti.
Lakin en sert darbeyi Rusya alsa da yaşanan kaostan global iktisatta nasibini alıyor. Putin’in buyruğuyla birlikte hali hazırda yüksek seyreden güç ve emtia fiyatları rekor üstüne rekor kırmaya başladı; Petrol fiyatları 8 yıl daha sonra 105 dolar düzeyi çıktı. Altının ONS’u 2000 dolar düzeyine yaklaştı, Doğal gaz fiyatları bir günde yüzde 35 yükseldi. Buğday fiyatları 9,34 dolarla 9,5 yılın doruğuna çıktı.
Pekala Rusya ve Ukrayna içinde savaşın ekonomik tesirleri dünya ve Türkiye’yi nasıl etkileyecek? Haber7’ye açıklamalarda bulunan uzmanlar bilhassa güç meblağlarına ve turizmle dikkat çekerek, “Kaçışımız yok Türkiye ziyan bakılırsacek lakin mümkün senaryolara hazırlık yaparak ziyanı minimize edebiliriz” dedi.
Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mevlüt Tatlıyer, yaşananları 3 farklı senaryo ile ayrıntılı olarak tahlil ederek, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın mümkün senaryolara göre önden hazırlık yapması gerektiğini söylemiş oldu.
2021’de en çok turist gelen 10 ülke:
| Ülke | Turist sayısı | |
| 1 | Rusya | 4.656.962 |
| 2 | Almanya | 3.013.349 |
| 3 | Ukrayna | 2.055.418 |
| 4 | Bulgaristan | 1.381.104 |
| 5 | İran | 1.090.451 |
| 6 | Irak | 819.829 |
| 7 | Hollanda | 634.513 |
| 8 | Fransa | 617.075 |
| 9 | Azerbaycan | 451.226 |
| 10 | Birleşik Krallık | 380.949 |
RUSYA İŞGALİNDE 3 EKONOMİK SENARYO
Tatlıyer “Çok bilinmeyenli bir denklem bu. Rusya’nın ne kadar ileriye gideceğiyle alakalı… Çatışma ortamı finansal piyasalar için önemli bir şok niteliğinde oldu. Burada 3 başka senaryo düşünülebilir… Birincisi; Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesinin kısıtlı kalması. Şayet Rusya’nın teşebbüsü belli bölgelerle sonlu kalırsa finansal piyasalarda ortaya çıkan dalgalanmanın uzunluğunun epeyce uzamayacağını söyleyebiliriz. Şu anda daha fazlaca Rus şirketleri, finansal piyasalar ve Türkiye, Polonya ve Çekya üzere komşu ülkeler etkileniyor. Bugünkü finansal piyasalarda da bunu gördük.
Lakin ikinci senaryo olarak; orta seviyede bir çatışma yaşanırsa… Rusya’nın Ukrayna’nın daha iç bölgelerine girdiği ve daha uzun mühlet çatışma sürecinin yaşandığı durumda finansal piyasalara daha orantısız bir tesiri olur. Şuan yaşanan dalgalanmanın kat kat fazlası bir durumdan bahsedebiliriz. Lakin ikinci senaryoda finansal piyasalar ve ekonomiler için oyun değiştirici bir durum olmaz.
Geçen yıl Rusya’ya yaş meyve zerzevat ihracatı 1 milyar doları aştı:
| (BİN DOLAR) | 2020 | 2021 |
| Yaş Meyve ve Zerzevat | 949.030,36 | 1.014.099,86 |
| Otomotiv Sanayisi | 467.739,35 | 705.971,47 |
| Kimyevi Unsurlar ve Mamulleri | 434.292,36 | 561.028,76 |
| Makine ve Aksamları | 386.873,53 | 481.198,63 |
| Dokumacılık ve Hammaddeleri | 268.988,11 | 298.334,89 |
| Hazırgiyim ve Konfeksiyon | 229.747,21 | 286.500,35 |
| Elektrik ve Elektronik | 193.799,32 | 259.755,35 |
| Su Eserleri ve Hayvansal Mamuller | 140.943,29 | 258.885,19 |
| Demir ve Demir Dışı Metaller | 179.962,53 | 227.932,58 |
| İklimlendirme Sanayii | 167.775,55 | 219.861,89 |
| Gemi, Yat ve Hizmetleri | 139.926,71 | 188.468,17 |
| Çelik | 94.662,04 | 140.321,41 |
| Deri ve Deri Mamulleri | 101.272,04 | 133.118,46 |
| Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri | 99.139,11 | 122.991,63 |
| Mobilya, Kağıt ve Orman Eserleri | 49.555,27 | 81.997,20 |
| Çimento Cam Seramik ve Toprak Eserleri | 60.413,20 | 61.837,91 |
| Madencilik Eserleri | 50.186,51 | 53.473,76 |
| Halı | 21.669,24 | 36.513,46 |
| Mücevher | 19.945,16 | 30.127,76 |
| Kuru Meyve ve Mamulleri | 25.819,93 | 26.339,38 |
| Fındık ve Mamulleri | 24.455,39 | 24.205,44 |
| Savunma ve Havacılık Sanayii | 26.979,54 | 19.558,03 |
| Tütün | 17.423,60 | 19.319,88 |
| Meyve Zerzevat Mamulleri | 10.448,41 | 16.304,50 |
| Öbür Sanayi Eserleri | 1.806,33 | 3.493,77 |
| Zeytin ve Zeytinyağı | 1.833,82 | 2.878,28 |
| Süs Bitkileri ve Mamulleri | 231,49 | 1.457,06 |
Üçüncü senaryo olarak ise; Rusya’nın Ukrayna ile çatışma girdiği uzun periyodik bir savaş halinde önemli bir dalgalanma bekleriz. Lakin bu tesir finansal piyasalarla hudutlu kalmaz. Burada finansal piyasalar üzerinden olan dolaylı tesirlerin yanında ülke ekonomileri de önemli etkilenecektir. Ticaretlerde daralmalar yaşanacaktır, bilhassa Turizm’de önemli daralma yaşanacaktır. Ukrayna’dan ve Rusya’dan Türkiye’ye fazlaca sayıda turist geliyor. Ayrıyeten bu ülkelerle ihracat ve ithalatımız var. Bunların belli oranda ziyan görmesini lakin en hayli turizmin etkilenmesini bekleyebiliriz.” dedi.
Ukrayna’ya ihracatta kimyevi hususlar birinci sırada:
| (BİN DOLAR) | 2020 | 2021 |
| Kimyevi Unsurlar ve Mamulleri | 355.067,01 | 504.366,06 |
| Çelik | 171.159,86 | 295.257,40 |
| Otomotiv Sanayisi | 176.590,88 | 220.792,42 |
| Yaş Meyve ve Zerzevat | 194.702,22 | 216.749,22 |
| Makine ve Aksamları | 153.400,62 | 210.422,86 |
| Hazırgiyim ve Konfeksiyon | 157.396,71 | 173.025,13 |
| Savunma ve Havacılık Sanayii | 18.899,96 | 124.301,18 |
| Elektrik ve Elektronik | 139.473,37 | 123.439,20 |
| Dokumacılık ve Hammaddeleri | 116.524,00 | 114.654,68 |
| İklimlendirme Sanayii | 62.874,04 | 92.980,40 |
| Demir ve Demir Dışı Metaller | 71.218,06 | 88.333,48 |
| Mobilya, Kağıt ve Orman Eserleri | 39.010,60 | 69.869,39 |
| Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri | 60.373,70 | 64.778,32 |
| Çimento Cam Seramik ve Toprak Eserleri | 59.081,09 | 57.293,14 |
| Madencilik Eserleri | 21.556,56 | 28.093,78 |
| Fındık ve Mamulleri | 24.314,79 | 27.432,64 |
| Su Eserleri ve Hayvansal Mamuller | 14.969,35 | 19.853,27 |
| Deri ve Deri Mamulleri | 15.349,44 | 19.730,54 |
| Halı | 11.675,67 | 14.961,96 |
| Tütün | 7.471,17 | 12.326,01 |
| Mücevher | 8.515,37 | 7.873,27 |
| Kuru Meyve ve Mamulleri | 6.036,29 | 7.584,09 |
| Meyve Zerzevat Mamulleri | 1.976,88 | 3.289,12 |
| Öteki Sanayi Eserleri | 871,00 | 1.520,30 |
| Zeytin ve Zeytinyağı | 726,86 | 1.050,94 |
| Gemi, Yat ve Hizmetleri | 348,19 | 751,74 |
| Süs Bitkileri ve Mamulleri | 352,36 | 450,64 |
TÜRKİYE’NİN HAZIRLIK YAPMASI GEREKİYOR
“Ancak bu saydığımız olasılıkların durumu Rusya’nın ne kadar ileri gideceğiyle alakalı. Rusya bu noktada kendi sonunu kendi belirleyecek üzere duruyor. Kendi uzun vadeli çıkarları ve uzun vadede öbür ülkelerden alacağı reaksiyona nazaran kendine bir hudut çizmeye çalışacak. Yoksa kısa vadede fiili olarak ne ABD’nin ne de Avrupa’nın Rusya’nın önünde bir mahzur teşkil etmediğini görüyoruz. Avrupa’nın esasen doğal gazdan dolayı eli kolu bağlı diyebiliriz. Öbür taraftan ABD’de aslında yalnızca konuşuyor, evet ABD önemli yaptırımlar uygulayacak fakat Rusya bunu göze almış durumda. Fiili bir durum olmaması Rusya’nın da elini rahatlatıyor. ABD şu anda öbür ülkelerin Rusya’ya karşı fiili olarak direnç göstermesini sağlamaya çalışıyor. Fakat tabi ki kimse bu zokayı yutmadı. Milletlerarası bağlantılar literatüründe bir tabir vardır; Pass The Buck ( Sorumluluğu diğerine yüklemek) ABD denedi lakin bu tutmadı.”
“Ben üçüncü senaryonun gerçekleşmeyeceğini düşüyorum. Birinci yahut ikinci senaryo içinde bir durum yaşanabilir lakin ikinci senaryo bile finansal piyasalar ve ekonomiler için riskli bir senaryo. Mümkün bir ikinci senaryonun da ne kadar uzayacağı ne kadar uzayacağı da bir o kadar değerli. Şu anda hayli fazla bilinmeyen var. Denetimli olmakta ve mümkün senaryolara nazaran durum almak epeyce kıymetli.”
2021’de Türkiye’nin en epeyce ihracat yaptığı 20 ülke (bin dolar):
| Ülke | İhracat | % Hisse | |
| 1. | ALMANYA | 17.705.387 | 8.57 |
| 2. | BİRLEŞİK KRALLIK | 13.229.709 | 6.41 |
| 3. | ABD | 12.844.719 | 6.22 |
| 4. | İTALYA | 10.660.473 | 5.16 |
| 5. | İSPANYA | 9.241.977 | 4.47 |
| 6. | IRAK | 9.011.659 | 4.36 |
| 7. | FRANSA | 8.568.282 | 4.15 |
| 8. | HOLLANDA | 6.170.325 | 2.99 |
| 9. | İSRAİL | 6.134.739 | 2.97 |
| 10. | RUSYA FEDERASYONU | 5.275.975 | 2.55 |
| 11. | ROMANYA | 4.869.846 | 2.36 |
| 12. | BELÇİKA | 4.683.178 | 2.27 |
| 13. | POLONYA | 4.479.572 | 2.17 |
| 14. | MISIR | 4.038.597 | 1.96 |
| 15. | BULGARİSTAN | 3.642.284 | 1.76 |
| 16. | ÇİN | 3.347.618 | 1.62 |
| 17. | BAE | 3.219.047 | 1.56 |
| 18. | YUNANİSTAN | 2.913.528 | 1.41 |
| 19. | FAS | 2.857.364 | 1.38 |
| 20. | UKRAYNA | 2.501.181 | 1.21 |
TÜRKİYE İÇİN RİSK OLUŞMUŞ DURUMDA
Türkiye için orta seviyeli bir riskin oluştuğuna dikkat çeken Tatlıyer, “Bu durum Rusya’nın ataklarıyla suratı bir biçimde değişebilir. Alanda yaşananlar fazlaca süratli bir biçimde beklentileri değiştirebileceği için, belirsizliğin de önemli oranda arttığını söyleyebilirim. Hem risk arttı birebir vakitte belirsizlik… Çok huzursuz bir periyoda girdik. Bu tüm ülkeler için iç ve dış siyaset için kıymetli ancak artık bundan daha sonra en değerli unsur ekonomiler ve finansal piyasalar. Bu krizde Türkiye’nin dezavantajı bölgeye epeyce yakın olması bu finansal piyasalardaki dalgalanmayı artıracak birebir vakitte ticari ve Turizm olarak bize ziyan verecek bir durum. Hangi senaryo gerçekleşirse gerçekleşsin bundan her türlü ziyan goreceğiz, kaçışımız yok. Yapmamız gereken bu ziyanları elden geldiğince minimize etmek. Finansal piyasalar için şu an yapılabilecek epey fazla bir şey yok.
ALTERNATİF PAZARLAR ŞİMDİDEN ÇALIŞIMALI
Fakat ticareti ve turizm noktasında da kendimizi müdafaaya almamız gerekiyor. Alternatif planlar üzerinde çalışılmalı. Bir yandan Türkiye’nin inançlı bir ülke olduğu dair imaj çalışması yapılırken öbür taraftan alternatif pazarlar üzerinde ekstra ataklar yapılmalı. Her bir senaryo için buna dönük finansal ve ekonomik planlarımızı ortaya çıkarmamız lazım.
MERKEZ BANKASI HAZIRLIK YAPMALI
Merkez Bankası da bu ortaya çıkan fiili duruma bakılırsa yeni bir durum almak zorunda kalabilir, bu duruma önden hazırlık yapmalı. Mevcut para siyaseti ortaya çıkan ekstra şok niçiniyle de gözden geçirilebilir. Bugün bu istikamette hayli önemli gereksinim görünmüyor lakin bundan daha sonraki süreçte yaşanabileceklere süratli reaksiyon verebilmek için bu gerekli.” dedi.
Türkiye güç stratejileri ve siyasetleri araştırma merkezi (TESPAM) Hazar coğrafyası uzmanı Harran üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Hasan Bardakçı ise, bilhassa güç fiyatlarında yaşanan yükselişin Türkiye’ye yansımaları olacağına dikkat çekerek “Krizin boyutunun büyümesi bizi epey farklı bir müddetcin içine sokabilir. Türkiye aslına bakarsanız bunun farkında ve bildiriler bu istikamette veriliyor. Doğalgaz ve petrol fiyatlarında yaşanan yükselişin birebir vakitte yaz mevsimi ile birlikte turizm döneminin geliyor olması Türkiye’nin daha temkinli yaklaşmasına sebep oluyor. Bundan herkes ziyan bakılırsacek. Rus borsası bugün yüzde 50 düştü, Ruble çok derecede paha kaybediyor. Rusya’nın ekonomik olarak buna uzun mühlet dayanabileceğini düşünmüyorum. Rusya bu baskısı aşmak için biraz daha ölçülü açıklamalar yapabilir. Hatta bu olaya taraf kimi devletleri bile ortaya koymayı tercih edebilir. Soğuk savaş diye tabir ettiğimiz durumlarda askeri savaşın boyutundan çok herkes işin tekrar ekonomik boyutuna bakıyor.” dedi.
PETROLDEKİ YÜKSELİŞ ARTIRIM OLARAK YANSIYACAK
Petrolde yaşanan yükselişle birlikte akaryakıt meblağlarına artırım beklediğini belirten Bardakçı, Yaşanan krizle birlikte Türkiye’deki güç fiyatlarında önemli yükseliş bekliyorum. Bu kriz daha büyümese bile şu an meblağların geldiği nokta yansıyacaktır. Akaryakıt fiyatlarında da bir yükseliş olacaktır, zira Brent petrol 100 doları aştı ve bu yükseliş sürecek üzere duruyor. Altında da yani durum tıpkı biçimde, ONS altın fiyatı 2000 dolara yaklaştı. Altının ONS fiyatı bu kaosun duruma göre daha üstlere çıkabilir. Şu anda şöyleki bir dert var; Rusya bunu belli bölgelerle hudutlu mı tutacak daha mı ileriye gidecek? Öbür bir yandan Avrupa ve ABD’nin burada alacağı konum hayli değerli. Rusya’nın bu kadar süratli bir atak yapacağını onlarda bekleniyordu. Onların da daha önemli yaptırım kararları ala ihtimali var, bilhassa de bankacılık sistemiyle alakalı. Şayet bu noktada bir yaptırım gelirse Rusya’nın epey önemli sorun yaşayacağını düşünüyorum. “ formunda konuştu.
Okumaya devam et...