Namık Alkan
İZMİR – Elektrik şirketleri, perakende güç bedelinin yanı sıra, dağıtım bedelinden elde ettikleri gelirden de bilmediğimiz bir oranda kâr ediyorlar. Şebeke yatırımları ve bakım tamiratları da kendi şirketlerine ihale ederek, ayrıyeten kâr elde ediyorlar.
Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) İzmir Şubesi İdare Konseyi Lideri Özgür Tamer, EPDK’nin açıklamasıyla kamuoyunda, şirketlerin yalnızca yüzde 2,38 kâr ettiğine yönelik yanlış bir algı oluştuğuna vurgu yaparak, “Neredeyse hepsinin elektrik üretim santralı var, oradan da kâr elde ediyorlar. Bir cins kâr zinciri kurmuş durumdalar. Kendi kendilerine kestikleri faturaların toplamı, sonuç olarak vatandaşın faturasına ekleniyor. Bu zinciri kırmadan, elektrik maliyetleri makul düzeylere gerilemez. Sağlıklı bir iktisat oluşması için ülkemizin başta özelleştirilenler olmak üzere güç şirketlerini kamulaştırmayı planlaması gerekiyor. Enerjiyi toplumsallaştırmadan, işsizliğe, yoksulluğa tahlil yaratamayız” dedi.
TIPKI ÇATI ALTINDA İKİ ŞİRKET
Birebir çatı altındaki nazaranvli tedarik şirketi tarifede yer alan “perakende güç bedeli”, dağıtım şirketi ise “dağıtım bedeli” üzerinden kâr ediyor. Faturalar üzerinden finanse edilen yatırımlar için dağıtım şirketlerinin açtığı ihaleler, bu şirketlerin öbür isimler altından kurduğu, ortak olduğu taşeron şirketlere yaptırılabiliyor. Sahipleri birebir olan bu şirketlerin farklı ayrı elde ettikleri kârların tümü, faturaya yansıyor.
Güç Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) ve dağıtım şirketlerinin kurduğu Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği (ELDER) birebir gün gerçekleştirdikleri açıklamalarda, dağıtım şirketlerinin elektrik tarifeleri üzerinde belirleyici rolü olmadığına vurgu yaptılar. EPDK’nin açıklamasında ise enerjiyi bakılırsavli tedarik şirketinin sattığı, dağıtım şirketinin “kargo işi’ yani taşımacılık” ile vazifeli olduğu açıklandı.
Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) İzmir Şubesi İdare Şurası Lideri Özgür Tamer’in bu husustaki görüşü şöyleki: “EPDK, mevzuyu dağıtım şirketleri ile bakılırsavli tedarik şirketlerini ayrıştırarak anlatmaya başlamış. halbuki bakılırsavli tedarik şirketi, dağıtım şirketinden yalnızca muhasebesi ayrıştırılan yan şirketidir. Dağıtım bölgesinin işletme hakkının devralan özel şirketler, 2014’den bu yana faaliyetlerini dağıtım ve bakılırsavli tedarik şirketi olarak bu ikili yapıda sürdürmektedir.”
Bir tedarik şirketinin “nazaranvli” sayılması için dağıtım şirketiyle birebir çatı altında bulunmasına gerektiğine işaret eden Tamer, “Dağıtım ve bakılırsavli tedarik şirketleri tıpkı iple denetim edilen kuklalar gibidir” benzetmesini yaptı.
TEDARİK ŞİRKETİ NE KADAR KÂR EDER?
EPDK’nin nazaranvli tedarik şirketlerine uygulanan kâr marjını brütten nete dönüştürdüğüne dikkat çeken Tamer, şu biçimde devam etti:
“Oranı tıpkı yani yüzde 2,38 kalsa da brüt kâr marjı ile net kâr marjı içinden önemli bir fark bulunmaktadır. nazaranvli tedarik şirketlerinin müşteri bulmak üzere bir sorunu yoktur. Yalnızca yan kuruluşu olan dağıtım şirketinden gelen sayaç okuma datalarına bakılırsa fatura düzenleyerek, tahsilatını gerçekleştirir. 2025 yılına kadar yüzde 2,38 olarak belirlenen ‘net kâr marjına’ nazaran problemsiz kâr elde eder. Nete dönüştürüldüğünden, kâr garantidir. Özetle yurttaşlar, elektrik tarifelerinde yer alan perakende güç bedeline her artırım geldiğinde, bakılırsavli tedarik şirketinin kârının TL bazında tıpkı oranda artığını farz edebilirler.”
DAĞITIM ŞİRKETİ NEREDEN KÂR EDİYOR?
Dağıtım şirketinin ayrıyeten gelire sahip olduğuna dikkat çeken Tamer, buradaki işleyişi ise şöyleki özetledi:
“Dağıtım bölgeleri işletme hakkı bölümü formülüyle özelleştirildi ve mülkiyet kamuya aittir. Şirketler hem işletmeden tıpkı vakitte yeni yatırımlardan sorumludur. Yatırımlar, EPDK tarafınca onaylanan tarifeler yoluyla bir daha kamu tarafınca finanse edilmektedir. 30 yıllık işletme hakkı devrinin sona ermesinin akabinde, şebekenin denetimi kamuya devredilecektir. Dağıtım şirketlerinin maliyetleri, kârlılık oranları kamuoyuna net halde açıklanmamaktadır. Bu şirketlere kamuoyunu bilgilendirme yükümlülüğü getirilmediği üzere mali datalar, EPDK tarafınca da karartılmaktadır. Örneğin tarifede, dağıtım bedelinin içine eklenen kayıp-kaçak, sayaç okuma bedelleri gizlenmektedir.”
KENDİ KENDİNE İHALE EDEBİLİYORLAR
Sayıştay’ın 2020 yılı EPDK Kontrol Raporu’nda, dağıtım şirketlerinin düzenlediği ihalelere, ortak pozisyonunda olan şirketlerin katılabilmesine imkan sağlandığı tespitine yer verildiğine dikkat çeken Tamer, yatırım maliyetlerinin direkt kullanıcılara yansıtılacağına vurgu yaptı.
Tamer, raporda yer alan şu tabirleri de hatırlattı: “Tüketiciler açısından, gerçekleşen yatırım harcamaları, dağıtım tarifesinde yer alan bir öge olarak ünite elektrik fiyatının bir kesimini oluşturmakta ve tüketicilerce ödenmektedir. Dağıtım tarifesine yansıyan yatırım fiyatları ne kadar yüksek olursa tüketicinin ödeyeceği ünite fiyat fiyatı da o kadar artmaktadır. Elektrik dağıtım şirketleri açısından yatırım harcamaları, üzerinden makul getiri hesaplanarak gelir ihtiyaç fiyatına dahil edilen ve tüketicilere yansıtılarak tahsil edilen bedeldir. Yıllık yatırım harcamaları ne kadar yüksek olursa planlanan yıllık yatırım maksatlarına ulaşmak o kadar kolaylaşmaktadır.”
Sayıştay’ın, EPDK’nin 1 Ocak 2021’de değiştirdiği Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Satın Alma ve Satış Süreçleri Uygulama Yönetmeliği’nde kendi kendine ihale verilmesine mani olacak bir karara yer vermediğine de işaret ettiğini belirten Özgür, raporun yayım tarihi olan Ağustos 2021’den bu yana da EPDK tarafınca düzenleme yapılmadığını söz etti.
KİM HANGİ KALEMDEN KÂR EDİYOR
Konutlar için Şubat 2022 itibariyle faturalara, perakende güç bedeli olarak 79,5 kuruş yansıtılırken, dağıtım bedeli olarak ise 33 kuruş yansıtılmaktadır. bu biçimdece fon ve vergiler hariç olmak üzere güç ve dağıtım bedellerinin toplamı 1,124 TL olarak şekillenmektedir. Elektrik santrallarının yanı sıra nazaranvli tedarik şirketleri faturanın yaklaşık yüzde 58’ini oluşturan bu bedel üzerinden gelir elde etmektedir. Dağıtım şirketi ve dağıtım şirketinden ihale alan taşeron şirketler ise faturanın yüzde 24’ünü oluşturan dağıtım bedelinden gelir elde etmektedir. Bünyesinde dağıtım, nazaranvli tedarik şirketinin yanı sıra elektrik üretimi şirketi de bulunduran bölgesel monopol pozisyonundaki yapılanmalar, faturanın yüzde 18’ini oluşturan vergiler haricindeki tüm kalemlerinden gelir elde etmektedirler.
ÖZELLEŞTİRMENİN BEDELİ: KATLAMALI ARTIRIM
Dağıtım bölgelerinin özelleştirilmesi öncesinde 4 kişilik bir ailenin taban ömür standartları için kullanacağı 230 Kwh’lık tüketime ödediği konut faturası, 2007 yılında 36 TL’ydi. Bu sayı konutlarda birinci kademenin 210 Kwh’ya yükseltilmesine karşın, Şubat 2022 itibariyle 329,6 TL’ye yükselmiştir. Konutlardaki minimum fatura, 2007-Şubat 2022 içinde yüzde 816 oranında zamlanmıştır. TÜİK bilgilerine göre, Aralık 2007, Ocak 2022 içindeki Tüketici fiyatları endeks değişimi yüzde 424’dür. Faturalarda artık bütünüyle gizlenen dağıtım bedelini oluşturan kalemlerin toplamı 2007’de 4,623 kuruş idi, bugün dağıtım bedeli ise 33,7 kuruştur. Dağıtım bedeli ortadan geçen periyotta yüzde 629 oranında, fatura toplamı ise yüzde 816 artmıştır.
Okumaya devam et...
İZMİR – Elektrik şirketleri, perakende güç bedelinin yanı sıra, dağıtım bedelinden elde ettikleri gelirden de bilmediğimiz bir oranda kâr ediyorlar. Şebeke yatırımları ve bakım tamiratları da kendi şirketlerine ihale ederek, ayrıyeten kâr elde ediyorlar.
Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) İzmir Şubesi İdare Konseyi Lideri Özgür Tamer, EPDK’nin açıklamasıyla kamuoyunda, şirketlerin yalnızca yüzde 2,38 kâr ettiğine yönelik yanlış bir algı oluştuğuna vurgu yaparak, “Neredeyse hepsinin elektrik üretim santralı var, oradan da kâr elde ediyorlar. Bir cins kâr zinciri kurmuş durumdalar. Kendi kendilerine kestikleri faturaların toplamı, sonuç olarak vatandaşın faturasına ekleniyor. Bu zinciri kırmadan, elektrik maliyetleri makul düzeylere gerilemez. Sağlıklı bir iktisat oluşması için ülkemizin başta özelleştirilenler olmak üzere güç şirketlerini kamulaştırmayı planlaması gerekiyor. Enerjiyi toplumsallaştırmadan, işsizliğe, yoksulluğa tahlil yaratamayız” dedi.
TIPKI ÇATI ALTINDA İKİ ŞİRKET
Birebir çatı altındaki nazaranvli tedarik şirketi tarifede yer alan “perakende güç bedeli”, dağıtım şirketi ise “dağıtım bedeli” üzerinden kâr ediyor. Faturalar üzerinden finanse edilen yatırımlar için dağıtım şirketlerinin açtığı ihaleler, bu şirketlerin öbür isimler altından kurduğu, ortak olduğu taşeron şirketlere yaptırılabiliyor. Sahipleri birebir olan bu şirketlerin farklı ayrı elde ettikleri kârların tümü, faturaya yansıyor.
Güç Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) ve dağıtım şirketlerinin kurduğu Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği (ELDER) birebir gün gerçekleştirdikleri açıklamalarda, dağıtım şirketlerinin elektrik tarifeleri üzerinde belirleyici rolü olmadığına vurgu yaptılar. EPDK’nin açıklamasında ise enerjiyi bakılırsavli tedarik şirketinin sattığı, dağıtım şirketinin “kargo işi’ yani taşımacılık” ile vazifeli olduğu açıklandı.
Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) İzmir Şubesi İdare Şurası Lideri Özgür Tamer’in bu husustaki görüşü şöyleki: “EPDK, mevzuyu dağıtım şirketleri ile bakılırsavli tedarik şirketlerini ayrıştırarak anlatmaya başlamış. halbuki bakılırsavli tedarik şirketi, dağıtım şirketinden yalnızca muhasebesi ayrıştırılan yan şirketidir. Dağıtım bölgesinin işletme hakkının devralan özel şirketler, 2014’den bu yana faaliyetlerini dağıtım ve bakılırsavli tedarik şirketi olarak bu ikili yapıda sürdürmektedir.”
Bir tedarik şirketinin “nazaranvli” sayılması için dağıtım şirketiyle birebir çatı altında bulunmasına gerektiğine işaret eden Tamer, “Dağıtım ve bakılırsavli tedarik şirketleri tıpkı iple denetim edilen kuklalar gibidir” benzetmesini yaptı.
TEDARİK ŞİRKETİ NE KADAR KÂR EDER?
EPDK’nin nazaranvli tedarik şirketlerine uygulanan kâr marjını brütten nete dönüştürdüğüne dikkat çeken Tamer, şu biçimde devam etti:
“Oranı tıpkı yani yüzde 2,38 kalsa da brüt kâr marjı ile net kâr marjı içinden önemli bir fark bulunmaktadır. nazaranvli tedarik şirketlerinin müşteri bulmak üzere bir sorunu yoktur. Yalnızca yan kuruluşu olan dağıtım şirketinden gelen sayaç okuma datalarına bakılırsa fatura düzenleyerek, tahsilatını gerçekleştirir. 2025 yılına kadar yüzde 2,38 olarak belirlenen ‘net kâr marjına’ nazaran problemsiz kâr elde eder. Nete dönüştürüldüğünden, kâr garantidir. Özetle yurttaşlar, elektrik tarifelerinde yer alan perakende güç bedeline her artırım geldiğinde, bakılırsavli tedarik şirketinin kârının TL bazında tıpkı oranda artığını farz edebilirler.”
DAĞITIM ŞİRKETİ NEREDEN KÂR EDİYOR?
Dağıtım şirketinin ayrıyeten gelire sahip olduğuna dikkat çeken Tamer, buradaki işleyişi ise şöyleki özetledi:
“Dağıtım bölgeleri işletme hakkı bölümü formülüyle özelleştirildi ve mülkiyet kamuya aittir. Şirketler hem işletmeden tıpkı vakitte yeni yatırımlardan sorumludur. Yatırımlar, EPDK tarafınca onaylanan tarifeler yoluyla bir daha kamu tarafınca finanse edilmektedir. 30 yıllık işletme hakkı devrinin sona ermesinin akabinde, şebekenin denetimi kamuya devredilecektir. Dağıtım şirketlerinin maliyetleri, kârlılık oranları kamuoyuna net halde açıklanmamaktadır. Bu şirketlere kamuoyunu bilgilendirme yükümlülüğü getirilmediği üzere mali datalar, EPDK tarafınca da karartılmaktadır. Örneğin tarifede, dağıtım bedelinin içine eklenen kayıp-kaçak, sayaç okuma bedelleri gizlenmektedir.”
KENDİ KENDİNE İHALE EDEBİLİYORLAR
Sayıştay’ın 2020 yılı EPDK Kontrol Raporu’nda, dağıtım şirketlerinin düzenlediği ihalelere, ortak pozisyonunda olan şirketlerin katılabilmesine imkan sağlandığı tespitine yer verildiğine dikkat çeken Tamer, yatırım maliyetlerinin direkt kullanıcılara yansıtılacağına vurgu yaptı.
Tamer, raporda yer alan şu tabirleri de hatırlattı: “Tüketiciler açısından, gerçekleşen yatırım harcamaları, dağıtım tarifesinde yer alan bir öge olarak ünite elektrik fiyatının bir kesimini oluşturmakta ve tüketicilerce ödenmektedir. Dağıtım tarifesine yansıyan yatırım fiyatları ne kadar yüksek olursa tüketicinin ödeyeceği ünite fiyat fiyatı da o kadar artmaktadır. Elektrik dağıtım şirketleri açısından yatırım harcamaları, üzerinden makul getiri hesaplanarak gelir ihtiyaç fiyatına dahil edilen ve tüketicilere yansıtılarak tahsil edilen bedeldir. Yıllık yatırım harcamaları ne kadar yüksek olursa planlanan yıllık yatırım maksatlarına ulaşmak o kadar kolaylaşmaktadır.”
Sayıştay’ın, EPDK’nin 1 Ocak 2021’de değiştirdiği Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Satın Alma ve Satış Süreçleri Uygulama Yönetmeliği’nde kendi kendine ihale verilmesine mani olacak bir karara yer vermediğine de işaret ettiğini belirten Özgür, raporun yayım tarihi olan Ağustos 2021’den bu yana da EPDK tarafınca düzenleme yapılmadığını söz etti.
KİM HANGİ KALEMDEN KÂR EDİYOR
Konutlar için Şubat 2022 itibariyle faturalara, perakende güç bedeli olarak 79,5 kuruş yansıtılırken, dağıtım bedeli olarak ise 33 kuruş yansıtılmaktadır. bu biçimdece fon ve vergiler hariç olmak üzere güç ve dağıtım bedellerinin toplamı 1,124 TL olarak şekillenmektedir. Elektrik santrallarının yanı sıra nazaranvli tedarik şirketleri faturanın yaklaşık yüzde 58’ini oluşturan bu bedel üzerinden gelir elde etmektedir. Dağıtım şirketi ve dağıtım şirketinden ihale alan taşeron şirketler ise faturanın yüzde 24’ünü oluşturan dağıtım bedelinden gelir elde etmektedir. Bünyesinde dağıtım, nazaranvli tedarik şirketinin yanı sıra elektrik üretimi şirketi de bulunduran bölgesel monopol pozisyonundaki yapılanmalar, faturanın yüzde 18’ini oluşturan vergiler haricindeki tüm kalemlerinden gelir elde etmektedirler.
ÖZELLEŞTİRMENİN BEDELİ: KATLAMALI ARTIRIM
Dağıtım bölgelerinin özelleştirilmesi öncesinde 4 kişilik bir ailenin taban ömür standartları için kullanacağı 230 Kwh’lık tüketime ödediği konut faturası, 2007 yılında 36 TL’ydi. Bu sayı konutlarda birinci kademenin 210 Kwh’ya yükseltilmesine karşın, Şubat 2022 itibariyle 329,6 TL’ye yükselmiştir. Konutlardaki minimum fatura, 2007-Şubat 2022 içinde yüzde 816 oranında zamlanmıştır. TÜİK bilgilerine göre, Aralık 2007, Ocak 2022 içindeki Tüketici fiyatları endeks değişimi yüzde 424’dür. Faturalarda artık bütünüyle gizlenen dağıtım bedelini oluşturan kalemlerin toplamı 2007’de 4,623 kuruş idi, bugün dağıtım bedeli ise 33,7 kuruştur. Dağıtım bedeli ortadan geçen periyotta yüzde 629 oranında, fatura toplamı ise yüzde 816 artmıştır.
Okumaya devam et...