Levent Gürses
Hayal edelim: Bir yıl evvel bir Alman emekçi (hiç fark etmez; Türk, İngiliz, Amerikalı, Koreli Estonyalı vs.) uykuya dalsa ve bugün uyansa… Kesinlikle, “Lanet olsun, nasıl bir dünyaya uyandım, uykudayken görmediğim kâbus burada, keşke tatlı uyku devam etse” diyecek. Zira şu anda yeryüzünde makus olan her şeyi yaşıyor olacak.
Muhtemelen şunları da diyecek:
“Tanrım, yıllar daha sonra yanı başımızda savaş var. İnanılır üzere değil; Putin nükleer silah kullanabiliriz diyor.”
“Koronavirüs de hala bitmemiş.”
“Her şeyin fiyatı bir anda nasıl bu biçimde artmış, bir kilo biftek 25 euro olmuş, elma 3, ekmek 1.3, bir bira 1.2 euro…”
“Doğal gaz faturası 70 euro gelmiş, elektrik ve gaz meblağları bir yılda ikiye katlanmış. Güç şirketlerinin karları patlamış.
“Rusya gazı kesip duruyor, bu kış da kesecekmiş. Kimi emekli komşular hem soğuk olacağından tıpkı vakitte artırımlardan dolayı kışı Türkiye’de geçirmeye hazırlanıyor.
“Gelir adaletsizliği artıyor, Almanya’da görülmemiş bir sayı; fakir sayısı 16 milyona çıkmış. Aşevlerine başvuranların sayısında inanılmaz artış var.”
“Ücret artışları enflasyonun epeyce altında kaldı, bakalım sendikalar ne yapacak?”
VE DAHA DA BERBATI KAPIDA…
Savaş, nükleer tehdit, salgın hastalık, pahalılık, güç düşüncesi, kıtlık, açlık tehdidi, geçim kahrı, fiyatların erimesi, gelecek kaygısı… Ve daha da berbatı kapıda… Doğal gaz külfeti, soğuk bir kış, artan enflasyonun yanında keskin bir ekonomik sakinlik, işten çıkarılma tasası vs…
Dünya iktisadı fazlaca kritik bir dönemeçten, tarihi bir imtihandan geçiyor. ABD kapitalizminin ekonomik gücüne ve büyük ölçüde finansallaşmaya dayalı global kapitalist sistemde fay çizgileri hareketlenmeye başladı.
Neler oluyor? Ana başlıklarla gözden geçirelim.
Ve ileriye yönelik risklere bakacak olursak:
Sözün özü; globalleşme ve Amerikan mali egemenliği önemli yalpa yaparken, yerini neyin alacağı bilinmiyor. Dünyanın ekonomik tartı merkezi süratle Doğu’ya (Asya’ya) kayıyor. Doğal kaynak zengini ve üretici Üçüncü Dünya’nın yükselişi sürüyor.
Uzmanlara nazaran, Eski Dünya yavaş lakin emin adımlarla ABD Doları’nın hâkim olduğu bir para ünitesi sisteminden çoklu para ünitesi ve oldukcalu kur fiyatlandırma modeline yanlışsız geri dönülmez bir biçimde ilerliyor.
Ancak ekonomik ve finansal mimarinin değişimi hayli sancılı olacak.
Süren Ukrayna savaşı, Çin-Tayvan gerginliği, ekonomik krizler, kıtlık tehdidi (son bir yılda mısır yüzde 28, buğday yüzde 23 arttı) bir savaşın habercisi mi? Üçüncü Dünya Savaşı kaçınılmaz mı?
her neyse, bu hususlar derin ve ayrıntılı… Devam ederiz…
Okumaya devam et...
Hayal edelim: Bir yıl evvel bir Alman emekçi (hiç fark etmez; Türk, İngiliz, Amerikalı, Koreli Estonyalı vs.) uykuya dalsa ve bugün uyansa… Kesinlikle, “Lanet olsun, nasıl bir dünyaya uyandım, uykudayken görmediğim kâbus burada, keşke tatlı uyku devam etse” diyecek. Zira şu anda yeryüzünde makus olan her şeyi yaşıyor olacak.
Muhtemelen şunları da diyecek:
“Tanrım, yıllar daha sonra yanı başımızda savaş var. İnanılır üzere değil; Putin nükleer silah kullanabiliriz diyor.”
“Koronavirüs de hala bitmemiş.”
“Her şeyin fiyatı bir anda nasıl bu biçimde artmış, bir kilo biftek 25 euro olmuş, elma 3, ekmek 1.3, bir bira 1.2 euro…”
“Doğal gaz faturası 70 euro gelmiş, elektrik ve gaz meblağları bir yılda ikiye katlanmış. Güç şirketlerinin karları patlamış.
“Rusya gazı kesip duruyor, bu kış da kesecekmiş. Kimi emekli komşular hem soğuk olacağından tıpkı vakitte artırımlardan dolayı kışı Türkiye’de geçirmeye hazırlanıyor.
“Gelir adaletsizliği artıyor, Almanya’da görülmemiş bir sayı; fakir sayısı 16 milyona çıkmış. Aşevlerine başvuranların sayısında inanılmaz artış var.”
“Ücret artışları enflasyonun epeyce altında kaldı, bakalım sendikalar ne yapacak?”
VE DAHA DA BERBATI KAPIDA…
Savaş, nükleer tehdit, salgın hastalık, pahalılık, güç düşüncesi, kıtlık, açlık tehdidi, geçim kahrı, fiyatların erimesi, gelecek kaygısı… Ve daha da berbatı kapıda… Doğal gaz külfeti, soğuk bir kış, artan enflasyonun yanında keskin bir ekonomik sakinlik, işten çıkarılma tasası vs…
Dünya iktisadı fazlaca kritik bir dönemeçten, tarihi bir imtihandan geçiyor. ABD kapitalizminin ekonomik gücüne ve büyük ölçüde finansallaşmaya dayalı global kapitalist sistemde fay çizgileri hareketlenmeye başladı.
Neler oluyor? Ana başlıklarla gözden geçirelim.
- Ukrayna’daki savaş, birlikteinde Batı’ya yönelik güç kıskacı, başta güç olmak üzere global fiyat artışları ve tedarik badireleri görülmemiş ezalara niye oluyor. Covid-19 pandemisi iktisatların durmasına niye olmuştu. 2021’de sürekliliği olmayan tepkisel büyüme devrine karşın, global tedarik meşakkatleri, artan işsizlik ve bütçe-ödemeler istikrarı açıkları devam ediyordu. Akabinde büyük şok dalgası geldi. Rusya’nın Ukrayna’da başlatmış olduğu savaş, global iktisadın yeterlice fren yapmasına niye oldu.
- Büyük bir güç, doğal kaynak ve besin tedarikçisi olan Rusya’nın, Batı’nın desteklediği Ukrayna’yı işgali ve akabinde gelen yaptırımlar, güç, besin, gübre, endüstriyel metaller ve öbür emtia ticaretini kesintiye uğrattı. Avrupa ve bilhassa Almanya’da güç krizine yol açarken, besin arzında yaşanan kahırla birlikte stagflasyonist bir periyoda girildi.
- Hem büyüme birebir vakitte fiyat istikrarını sarsan şok dalgası gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ekonomileri fazlaca sert vurdu. On yıllardır süren nazaranceli global ekonomik istikrar bitmiş oldu. Dünya yeni bir periyoda girdi. Bilgiler, dünya iktisadının düzgünce yavaşladığını ve ilerleyen aylarda resesyonun başlayacağını gösteriyor.
- IMF “kasvetli ve daha belirsiz” bir periyoda işaret ederek global iktisatta büyüme varsayımını bu yıl yüzde 3.2, 2023’ü ise yüzde 2.9’a düşürdü. IMF, dünya iktisadına yönelik tehditlerin artarak sürmesi durumunda, ağır bir stagflasyon (enflasyon ortasında durgunluk) periyodunun ve 1970’ten bu yana en zayıf senelerdan birinin yaşanacağını bildirdi.
- ABD iktisadı resesyona girdi. Dünyanın en büyük iktisadı yılın ikinci çeyreğinde yüzde 0.9 daralarak, iki çeyrek yıl arka arda küçüldü ve teknik olarak resesyon (durgunluk) başladı. Yılın birinci yarısında eksi büyüyen ABD iktisadına ait IMF’nin 2022 yılı kestirimi yüzde 2.3. 2023’te ABD’nin yalnızca yüzde 1 büyümesi bekleniyor.
- Avrupa’da sakinlik süratle yaklaşıyor. 2023’te euro bölgesi ekonomileri yüzde 1.2 büyüyecek. IMF’ye nazaran, gelecek yıl Birleşik Krallık yalnızca yüzde 0.5, İtalya yüzde 0.7 ve Almanya 0.8 büyüyecek.
- Küresel iktisadın öbür büyüğü Çin ise, azalan global talep, içerde derinleşen emlak krizi, salgın ve karantinalar niçiniyle beklenmedik biçimde frene bastı. Çin’in bu yıl yalnızca yüzde 3.3 büyümesi bekleniyor. Çin 2021’de yüzde 8.3 büyümüştü.
- Ekonomileri yavaşlama kadar enflasyon da meşgul ediyor. Enflasyonda Venezüela’nın yüzde 114’ünden daha sonra yüzde 80 ile Türkiye en yüksek ikinci ülke…
- ABD’de besin ve akaryakıt başta olmak üzere son 40 yılın en değerli periyodu yaşanıyor. Ağustos’ta elektrik faturaları 1981’den beri en yükseği olan yıllık yüzde 15.8 artı. Son bir yılda yumurta meblağları yüzde 40, kahve 19, tavuk eti yüzde 17 arttı.
- ABD’de enflasyonu artıran en kıymetli niye olarak, 16 ay evvel pandemi devrinde Lider Biden’in imzaladığı yasa ile, tüketicilere takviye emelli eyalet hükümetlerine ve başka programlara 1.9 trilyon dolar gönderilmesi gösteriliyor. Bu para oluşturduğu yüksek talep ile fiyatların artmasına niye oldu. Kuşkusuz, arz sıkıntıları niçiniyle güç ve besin fiyatlarındaki artış da kıymetli. ABD’de Ağustos prestijiyle yıllık enflasyon 8.3. güç enflasyonu yüzde 23.8’e geriledi. Haziran’da sırasıyla yüzde 9.1 ve yüzde 41.6 ile doruktaydı.
- Euro bölgesinde Ağustos enflasyonu yüzde 9.1’e çıktı. Temmuz’da yüzde 8.9, 2021 Ağustos’ta ise yüzde 3’tü. Enflasyon, Almanya’da yüzde 7.9, İspanya’da 10.5, Hollanda’da yüzde 12’ye ulaştı.
- Almanya’da Ağustos’ta güç enflasyonu yüzde 35.6, besin enflasyonu yüzde 16.6 arttı. Yani yüzde 7.9 enflasyon bir yanılsama… İşin berbatı Almanya Merkez Bankası, ülkeyi resesyonun ve çift basamaklı enflasyonun beklediğini deklare etti.
- Avrupa’da uzun yıllardır görülmemiş oranlar yaşanıyor ve tepeye ulaştığını söylemek fazlaca sıkıntı. Zira savaş niçiniyle güç krizi bekleniyor ve fiyatları üst çeken en değerli öge güç maliyetleri…
Ve ileriye yönelik risklere bakacak olursak:
- Avrupa’yı güç konusunda epeyce kuvvetli bir kış bekliyor. Rusya’dan Avrupa’ya gaz akışı apansız durabilir. Bu da milyonlarca haneyi soğukta bırakırken, iktisatların sert bir biçimde duraklamasına niye olabilir. Önemli bir ihtar da Milletlerarası Güç Ajansı Başkanı’ndan geldi. Fatih Birol, güç krizinin Avrupa Birliğini parçalamakla tehdit ettiğini söylemiş oldu.
- İşgücü piyasaları beklenenden daha fazla daralırsa yahut enflasyon beklentileri sabitlenemezse enflasyonu düşürmek beklenenden daha güç olabilir. Bu durumda daha fazla faiz artırımlarıyla sıkılaşacak global finansal şartlar, gelişmekte olan ekonomilerde borç meşakkatine niye olabilir.
- Yenilenen Covid-19 salgınları ve karantinaların yanı sıra emlak kesimi krizinin daha da tırmanması Çin büyümesini daha da baskılayabilir.
- Jeopolitik kutuplaşmanın artması global ticaret ve işbirliği ile arz zincirlerini daha fazla engelleyebilir.
- Sadece iktisat cephesi değil, jeopolitik gerginlikler de kırılganlıkları artırıyor ve global bloklar ellerindeki kozları güçlendirmeye çalışıyor. Son günlerde yaşananlara göz atalım:
- ABD Lideri Biden, Çin’in saldırması halinde Amerikan askerlerinin Tayvan’ı savunacağını söylerken, bu Washington’un bugüne kadar Tayvan konusunda izlediği “stratejik muğlaklık” siyasetine alışılmamış düşen en bariz açıklama oldu.
- Çin Devlet Lideri Şi Cinping, orduya savaşa hazır olmaya odaklanma talimatı verdi.
- Rusya Devlet Lideri Putin, ülkenin toprak bütünlüğüne yönelik bir tehdit durumunda mevcut tüm müdafaa araçlarının kullanılacağını söylemiş oldu. Güvenlik Kurulu Lider Yardımcısı Medyedev, “Rusya’ya katılan toprakları korumak için nükleer dahil her silah kullanılabilir” dedi.
- Putin, ayrıyeten askeri kısmi seferberlik ilan etti. Kimi çevreler, “kısmi seferberlik” ilanının akabinde, Ukrayna’daki savaşın en kritik devrinin yaşanacağını savunuyor.
- Çin başka yandan, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ülkeleriyle işbirliğini süratle geliştiriyor. ŞİÖ ülkelerinden ham petrol ithalatı yılın birinci 8 ayında yüzde 70, toplam ithalatı ise yüzde 26 arttı.
- Avrupa ise, çıkarları için istikamet arayışında… Almanya Başbakanı Olaf Scholtz ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Kasım başında birer hafta ortayla Pekin’e gidecekler. G20 zirvesindilk evvel Çin önderi Çin önderi Şi Cinping ile görüşecekler. Bu, Alman ve Fransız önderlerin son 3 yılda birinci Çin ziyareti olacak.
Sözün özü; globalleşme ve Amerikan mali egemenliği önemli yalpa yaparken, yerini neyin alacağı bilinmiyor. Dünyanın ekonomik tartı merkezi süratle Doğu’ya (Asya’ya) kayıyor. Doğal kaynak zengini ve üretici Üçüncü Dünya’nın yükselişi sürüyor.
Uzmanlara nazaran, Eski Dünya yavaş lakin emin adımlarla ABD Doları’nın hâkim olduğu bir para ünitesi sisteminden çoklu para ünitesi ve oldukcalu kur fiyatlandırma modeline yanlışsız geri dönülmez bir biçimde ilerliyor.
Ancak ekonomik ve finansal mimarinin değişimi hayli sancılı olacak.
Süren Ukrayna savaşı, Çin-Tayvan gerginliği, ekonomik krizler, kıtlık tehdidi (son bir yılda mısır yüzde 28, buğday yüzde 23 arttı) bir savaşın habercisi mi? Üçüncü Dünya Savaşı kaçınılmaz mı?
her neyse, bu hususlar derin ve ayrıntılı… Devam ederiz…
Okumaya devam et...